Νίκος Λυγερός

Ο άνθρωπος φαινόμενο με 189 IQ – στους 50 πιο έξυπνους του κόσμου!

Ο Νίκος Λυγερός γεννήθηκε το 1968 στον Βόλο, αλλά σε μικρή ηλικία μετακόμισε με την οικογένειά του στη Γαλλία.

Είναι ο Έλληνας με τον υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης (189 στην κλίμακα Standford – Binet). H συγκεκριμένη τιμή IQ συναντάται σε 1 άνθρωπο ανα 80.000.000 (80 εκατομμύρια) ανθρώπους . Ενδεικτικά αναφέρουμε πως ο δείκτης νοημοσύνης του Albert Einstein υπολογίζεται στο 164. Το 189 IQ του κ. Λυγερού είναι σχεδόν διπλάσιο από ενός μέσου ανθρώπου. Παίζει σκάκι από 2 (!) ετών.Όπως αναφέρει και ο ίδιος δεν θεωρεί οτι έχει κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα , απλά στατιστικά κάποιος θα έπρεπε ανάμεσα σε 80 εκατομμύρια ανθρώπους να έχει αυτόν τον δείκτη νοημοσύνης. Είναι ένας από τους 50 εξυπνότερους ανθρώπους στον κόσμο και μολονότι διαθέτει ένα ‘βαρύ’ βιογραφικό, παλεύει καθημερινά με σεμνότητα και αλτρουισμό για το μοναδικό του ενδιαφέρον, όπως ο ίδιος ομολογεί, τον άνθρωπο..

Ως ερευνητής κατέχει διάφορα παγκόσμια ρεκόρ στους τομείς της άλγεβρας, της θεωρίας αριθμών και της συνδυαστικής. Είναι στρατηγικός σύμβουλος και καθηγητής γεωστρατηγικής στην Αστυνομική Ακαδημία, στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, στη Σχολή Στρατολογικού, στη Σχολή Πολεμικής Αεροπορίας και στη Σχολή Εθνικής Άμυνας στην Ελλάδα.

Ως καθηγητής μαθηματικών, πληροφορικής, κυβερνητικής, επιστημολογίας, γλωσσολογίας, βιοηθικής διδάσκει στα Πανεπιστήμια της Λυών, της Αθήνας και της Θράκης και στην Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης. ΕίναιΠρόεδρος Επιτροπής Καλλιτεχνικών Σχολείων (Υπουργείο Παιδείας), καθηγητής προικισμένων παιδιών, expertδιερμηνέας και μεταφραστής στα γαλλικά δικαστήρια, επιστημονικός σύμβουλος του Συνδέσμου φίλων Καραθεοδωρή, που έχει στόχο την ανάδειξη της επιστημονικής μορφής του μεγαλύτερου μαθηματικού της σύγχρονης Ελλάδας Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, και του Υπουργείου Παιδείας.

Υπήρξε Διεθνής παρατηρητής στις προεδρικές του Nagorno Karabakh.

Έχει ιδρύσει την οργάνωση «ThePiSociety», τα μέλη της οποίας έχουν δείκτη IQαπό 176 βαθμούς και πάνω, που σύμφωνα με στατιστικές αντιστοιχεί σ’ έναν άνθρωπο στο εκατομμύριο.

Διακεκριμένος για την επικοινωνία του με τα παιδιά, ειδικευμένος στην καθοδήγηση, στη συμβουλευτική αγωγή και στον επαγγελματικό προσανατολισμό μαθητών και γονιών, έχει συνεργαστεί με πολλά σχολεία στη Γαλλία, στην Ελλάδα και στην Κύπρο.

Είναι συγγραφέας, σκηνοθέτης, ποιητής, ζωγράφος.
Δημοσίευσε περισσότερα από 6.400 άρθρα, ποιήματα, λογοτεχνικά κείμενα, πάνω σε θέματα μαθηματικών, νοημοσύνης, φυσικής, φιλοσοφίας, εκπαίδευσης, μυθολογίας, θρησκείας, ιστορίας, αρχαιολογίας, κινηματογράφου, ζωγραφικής, μουσικής, πολιτικής, κοινωνιολογίας, στρατηγικής, management, οικονομίας.

Τελειώνω με ένα προσωπικό σχόλειο λέγοντας οτι εκτός απο μεγάλος Άνθρωπος είναι και μεγάλος Δάσκαλος για όσους θέλουνε να μάθουν!

Νίκος Λυγερός και νοημοσύνη

 Ο Νίκος Λυγερός είναι ο Έλληνας που κατέχει τον υψηλότερο δείκτη ευφυΐας (IQ) στην κλίμακα Stanford – Binet, με 189 βαθμούς. Γεννήθηκε το 1968 στο Βόλο, σύντομα όμως η οικογένειά του μεταφέρθηκε στη Γαλλία. Ως ερευνητής κατέχει διάφορα παγκόσμια ρεκόρ στους τομείς της άλγεβρας, της θεωρίας αριθμών και της συνδυαστικής. Είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στην Πολυτεχνική Σχολή Ξάνθης, στην Αστυνομική Ακαδημία και στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας, στρατηγικός σύμβουλος, καθηγητής προικισμένων παιδιών, expert διερμηνέας και μεταφραστής στα γαλλικά δικαστήρια, συγγραφέας, σκηνοθέτης, ποιητής, επιστημονικός σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών και του συνδέσμου φίλων Καραθεοδωρή που έχει στόχο την ανάδειξη της επιστημονικής μορφής του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, του μεγαλύτερου μαθηματικού της σύγχρονης Ελλάδας. Ο αγώνας του για την επίλυση του Κυπριακού ήταν ο λόγος που ίδρυσε το Ίδρυμα Αλτρουϊσμός στην Κύπρο, που προωθεί τις μαζικές προσφυγές κατά της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έχει ιδρύσει την οργάνωση ‘’The Pi Society’’ στην οποία για να εγγραφεί κάποιος πρέπει να έχει IQ 176 και πάνω, βαθμός νοημοσύνης που σύμφωνα με στατιστικές αντιστοιχεί σ’ έναν άνθρωπο στο εκατομμύριο. Δημοσίευσε περισσότερα από 9500 άρθρα πάνω σε θέματα φιλοσοφίας, νοημοσύνης, εκπαίδευσης, μαθηματικών, φυσικής, μυθολογίας, θρησκείας, ιστορίας, πολιτικής, κοινωνιολογίας, στρατηγικής, management, οικονομίας. Έχει ποιητικές συλλογές (Πηγή ρωμιοσύνης, Φωτεινή νοσταλγία, Το χρώμα του αοράτου, Le souvenir du dragon), σενάρια (Οι σκιές του Πύργου, Στο σταυροδρόμι του γαλάζιου), κωμωδίες (Autoreference, Alter Ego, Un Deux-pieces), δράματα (Les demiurges, Les chacals, Les toques noires, Les lumieres noires, Dialogues oublies, Ludwig, Οι χορδές του χρόνου, Cinq mouvements pour un silence, L ‘homme qui n ‘existait pas, Formidabiles Homines), τραγωδίες (Ορέστης και Ηλέκτρα, Αχιλλέας και Πενθεσύλια, Οδυσσέας και Καλυψώ), ορατόριο (Προμηθέας και Αθηνά), όπερα (Ο Κέντραυρος και ο Τιτάνας), μυθιστόρημα (Τα τριάντα φιλιά του ήλιου), διηγήματα (Les Cameleons, Les condamnes a vivre, Sous l ‘olivier, le soleil) και δοκίμιο (Νοητική Στρατηγική).

Η νοημοσύνη και το μέλλον της ανθρωπότητας

Παρόλο που οι άνθρωποι υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια, η έννοια της ανθρωπότητας είναι σχετικά πρόσφατη. Διότι αν και υπήρχε θεωρητικά σαν μία οντότητα αποτελούμενη από το σύνολο των ανθρώπων, η συνειδητή της εκδοχή με τη φιλοσοφική της έννοια εμφανίστηκε με τη δημιουργία της ατομικής βόμβας το 1945. Μόνο τότε η ανθρωπότητα συνειδητοποίησε την ύπαρξή της όταν κατάλαβε το τέλος της αθανασίας της. Η ιδέα του θανάτου αναγκάζει τη βίωση της ύπαρξης. Νοητικά ο θάνατος δημιουργεί ζωή.

Μ' αυτό το πρώτο επαναστατικό πείραμα, η ανθρωπότητα από σύνολο μετατράπηκε σε ομάδα. Μια ομάδα δομημένη πάνω στις τοπικές ανθρώπινες σχέσεις δίχως όμως μια ενοποιημένη αντίληψη, διότι δεν υπάρχει, τουλάχιστον όχι ακόμα, μία ολική συμπεριφορά. Προς το παρόν, η ανθρωπότητα σχετίζεται μάλλον με μια ανεύθυνη διοίκηση μαζών. Όλα είναι μαζικά, όμως η μάζα δεν είναι όλα.

Η δεύτερη ουσιαστική συμβολή της τεχνολογίας στη φιλοσοφική έννοια της ανθρωπότητας, προέρχεται από την εφεύρεση του υπολογιστή σαν βάση, και του διαδικτύου σαν προέκταση. Με τον υπολογιστή έπεσαν πολλά σημαντικά τείχη στον τομέα της γνωστικής. Και οι έρευνες της τεχνητής νοημοσύνης, αν και βρίσκονταν ακόμα στις αρχές τους, επηρέασαν ήδη σημαντικά την αντίληψή μας περί ανθρώπινης νοημοσύνης. Έτσι και το διαδίκτυο γκρεμίζοντας τον τοπικισμό, διαμόρφωσε άμεσα την εικόνα των ανθρώπινων σχέσεων και έμμεσα τις ιδέες μας περί ανθρωπότητας. Διότι για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας υπάρχει η δυνατότητα μιας ολικής σκέψης.

Η δομή του διαδικτύου που γίνεται όλο και πολυπλοκότερη, αν και δεν έχει φτάσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο, αποδεικνύει, και όχι μόνο θεωρητικά, ότι δεν ελέγχεται πια κρατικά. Άρα το πολιτικό σύστημα δεν είναι πια ικανό να διοικήσει αυτή την οντότητα. Το διαδίκτυο είναι ήδη ένα ελεύθερο ον, μόνο που δεν ξέρει ακόμα ότι υπάρχει. Προς το παρόν, η παγκοσμιοποίηση που έχει την τάση να φέρει την ανθρωπότητα σε μια οικονομική αδράνεια, χρησιμοποιεί όλα τα κλασικά συστήματα για να διατηρήσει μια τεχνητή εξουσία βασισμένη μόνο και μόνο σ' ένα μαζικό μάρκετιγκ δίχως ηθικές αξίες. Όμως, η κρισιμότητα αυτής της κατάστασης δείχνει ότι δεν αποτελεί μία οριστική λύση. Το μέλλον της ανθρωπότητας θα είναι διαφορετικό ή δεν θα είναι.

Η γενική ιδέα είναι ότι η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμα σκεφτεί. Με άλλα λόγια, δεν έχει φτάσει ακόμα το κρίσιμο όριο που θα της επιτρέψει τη νοητική της αλλαγή. Το σημερινό σύμπλεγμα που αποτελεί χρειάζεται μια δημιουργική δομή, πιο συγκεκριμένα τη δομικοποίηση των ανθρώπων που κατανόησαν ότι ανήκουν σε μια υπερ-οντότητα. Εδώ δεν προσπαθούμε να προωθήσουμε μια δομική πολιτική. Αντιθέτως, δεν πιστεύουμε ότι η δομική γραμματική είναι το ιδανικό μοντέλο της γλώσσας και προτιμούμε την παραγωγική γραμματική διότι δίνει έμφαση στο γνωστικό επίπεδο του ανθρώπου. Και για μας, όλες οι γλώσσες είναι μία: η σκέψη. Η δομή είναι κοινή και είναι γνωστική. Έτσι και με την ανθρωπότητα, νομίζουμε ότι οι άνθρωποι θα παράγουν τη γραμματική της, ενώ προς το παρόν βλέπουμε μόνο το αλφαβητάριο.

Πώς μπορεί όμως ακόμα και ολικά να διαμορφώσει η νοημοσύνη το μέλλον της ανθρωπότητας; Η γενίκευση των γνωστικών μοντέλων οδηγεί στον αλτρουισμό. Αυτή η ιδιότητα, που συνδέεται ριζικά με την εμπάθεια (με την ετυμολογική της έννοια) μέσα σ' ένα νοητικό πλαίσιο, μετατρέπει ουσιαστικά τον κόσμο, διότι εισάγει ένα οικουμενικό στοιχείο μέσα στην ιστορία του μ' έναν καταλυτικό τρόπο. Η δυναμική του αλτρουισμού βασισμένη πάνω στη δύναμη της νοημοσύνης είναι το ισχυρότερο εργαλείο που διαθέτει η ανθρωπότητα. Διότι το δώρο της ζωής είναι η σκέψη.

Τα παιδιά ως επόμενοι άνθρωποι

 Μέσω των Μαθηματικών και της νοημοσύνης συνειδητοποιούμε ότι τα παιδιά της κοινωνίας, είναι στην πραγματικότητα, οι επόμενοι άνθρωποι. Ο αρχικός δείκτης νοημοσύνης της μικρής ηλικίας δέχεται εξελίξεις και γι' αυτό το λόγο η αρχική καμπύλη του λογαριθμικού τύπου μετατρέπεται σε καμπύλη του Gauss. Πρόσφατα μια έρευνα έδειξε ότι οι ενδείξεις της ψυχομετρικής επιβεβαιώνονται με εγκεφαλικές μετρήσεις που δείχνουν τροποποιήσεις της δομής λόγω των νοητικών ερεθισμάτων ή μη, και αυτό έως μια ηλικία που αγγίζει τα 20. Επιπλέον η διαφοροποίηση είναι της τάξης των 20 μονάδων, πράγμα το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό. Σε αυτό το πλαίσιο θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο για την εξέλιξη του παιδιού σε επόμενο άνθρωπο να μην το εξετάζουμε παθητικά και παραδοσιακά όπως γίνεται συνήθως στο σχολείο. Πρέπει με μικρές ομάδες μαθητών να γίνονται σεμινάρια με δυσκολότερες ασκήσεις ειδικά δομημένες για να υποστηρίζουν την ανάπτυξη της σκέψης του αλλά και της δημιουργικότητάς του. Τα ανοιχτά προβλήματα, παραδείγματος χάρη, είναι προτιμότερα από τα κλειστά που δέχονται μεθοδολογικά την πίεση της επανάληψης δίχως αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει απαραίτητα και η εμπέδωση. Το πλαίσιο της επανάληψης αποκτά γρήγορα κορεσμό και ενώ είναι θετικό στην αρχή, μετατρέπεται σε αρνητικό σε βάθος χρόνου. Δεν πρέπει επιπλέον να φοβόμαστε τις δυσκολίες διότι μόνο αυτές μπορεί να ξεπεράσει το παιδί για να εξελιχθεί. Για να γίνει αυτό όμως πρέπει να περάσουμε και από το στάδιο της εξερεύνησης των ικανοτήτων του παιδιού έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουμε ανάλογες στρατηγικές μάθησης και όχι να επιμένουμε σ' ένα γενικό και συντηρητικό πλαίσιο που επιβάλλει η λεγόμενη ύλη. Δίχως ενέργεια και χάσιμο χρόνου δεν υπάρχει σοβαρή επένδυση στην εξέλιξη του παιδιού. Τα master class είναι ειδικά δομημένα για αυτές τις στρατηγικές απαιτήσεις, ανατρέπουν τις κλασσικές ηλικιακές ιεραρχίες για να γνωρίσουν καλύτερα το παιδί και να το βοηθήσουν αποτελεσματικά για να βρει τον δικό του τρόπο μέσω του δασκάλου. Στη συνέχεια, ειδικά στις ακραίες περιπτώσεις είναι ο ρόλος του μέντορα που θα ολοκληρώσει αυτήν την προσέγγιση αυτός είναι που θα του προσφέρει την πρόσβαση σε γνώσεις και όχι μόνο πληροφορίες, σε στρατηγικές και όχι μόνο τεχνικές. Για να γίνει με την πάροδο του χρόνου, ο επόμενος άνθρωπος και να κατανοήσει ως μαθητής ότι στο πλαίσιο του δασκάλου μπορεί να υλοποιήσει ακόμα και αυτό που νόμιζε ότι δεν μπορεί να κάνει αρχικά διότι αυτό είναι το χαρακτηριστικό του ανθρώπου.

Νίκος Λυγερός: Μαθηματικά και νοημοσύνη 

Τα μαθηματικά και η νοημοσύνη συσχετίζονται θετικά δίχως αυτό να σημαίνει ότι συνυπάρχουν κοινωνικά. Τα πρώτα χρησιμοποιούνται ως φίλτρο και η δεύτερη θεωρείται επικίνδυνη. Όμως όταν βρισκόμαστε εκτός κοινωνικού πλαισίου, τα μαθηματικά και η νοημοσύνη λειτουργούν ως μοναδικοί και ουσιαστικοί παράγοντες της εξέλιξης της ανθρωπότητας. Στην πραγματικότητα, τα μαθηματικά ως εργαλείο είναι η προέκταση της ανθρώπινης σκέψης που έχει ως πυρήνα την ανοικτή δομή που ονομάζουμε νοημοσύνη. Με την έννοια της ανάδρασης, τα μαθηματικά επιτρέπουν στη νοημοσύνη να ελέγχει την εξέλιξη της οργάνωσής της. Τα πιο πρόσφατα μαθηματικά με τη θεωρία του χάους, τα δυναμικά συστήματα, τη μορφοκλασματική ανάλυση διαμορφώνουν ακόμα και τη γνώμη μας περί σκέψης. Διότι η γραμμική της προσέγγιση δεν ισχύει πια εφόσον υπάρχουν ήδη πολύπλοκα δίκτυα, νευρωνικά δίκτυα, παράλληλες μηχανές που λειτουργούν όχι μόνο πολυτοπικά αλλά και ολιστικά. Σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να τεμαχιστεί η πληροφορία. Συνεπώς, όπως το εξετάσαμε και σ' ένα προηγούμενο άρθρο, τα μαθηματικά της σκέψης παράγουν και τη σκέψη των μαθηματικών. Η μεθοδολογία της επινόησης μπορεί να μην είναι αντικειμενική και να εξαρτάται άμεσα από τον εγκέφαλό μας και τη δομή του, όχι όμως και το αποτέλεσμα διότι αυτό ανήκει μέσω της οργάνωσής του σ' ένα παγκόσμιο πλαίσιο. Μπορεί, βέβαια, να μην υπάρχουν αλλού όλα τα αποτελέσματα της μαθηματικής σκέψης, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι παύουν να ισχύουν. Τα διαστήματα του Ευκλείδη, του Riemann ή του Lobatchevsky δεν έχουν τις ίδιες ιδιότητες και όμως υπάρχουν στην πραγματικότητα και μάλιστα σε απλές οντότητες. Αν και διαφορετικά δομικά, τα διαστήματα αυτά λειτουργούν με αξιωματικές που δεν διαφέρουν ως νοητικά σχήματα. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια ενότητα και λειτουργική και οργανωτική. Δεν πρέπει λοιπόν να επικεντρωθούμε στις διαφορές, αλλά στα κοινά σημεία που επιτρέπουν τη θεμελίωση ιδεών. Με τα οπτικά μαθηματικά όπως και με τα γνωστικά μαθηματικά βρισκόμαστε στην κοινή τομή των μαθηματικών και της νοημοσύνης. Ενώ σε άλλους τομείς των μαθηματικών υπάρχουμε μόνο μέσω της σκέψης και όχι της νοημοσύνης. Σε αυτούς τους τομείς το τεχνικό υπερτερεί και η προέκταση του πυρήνα μάς δίνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα Αυτό το φαινόμενο προέρχεται από τη συσσώρευση αποτελεσμάτων που αναδιπλώνουν νοητικούς κόσμους με επαγωγικούς τρόπους. Από την άλλη, υπάρχει νοημοσύνη που δεν εξαρτάται από τα μαθηματικά, τουλάχιστον έτσι νομίζουμε εκ πρώτης όψης. Η μελέτη της λειτουργίας της όμως, ειδικά όταν η νοημοσύνη δεν είναι ανθρώπινη, μας επιτρέπει ν' ανακαλύψουμε στοιχεία που υπάγονται και πάλι στα μαθηματικά. Τα τελευταία λειτουργούν ως μια νοητική πλατφόρμα που προσφέρει πολλαπλές δυνατότητες. Και αν δεν τις εξετάσαμε όλες, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. Τα μαθηματικά παρουσιάζονται ως ένα εργαλείο της σκέψης αλλά και ως ένας κόσμος όπου η επανάσταση της σκέψης ζει. Με τη μη κοινωνικότητά τους είναι φαινομενικά απόλυτα, ενώ στην πραγματικότητα μέσω της ουσίας αγγίζουν βαθιά αυτό που ονομάζουμε άνθρωπος.

Νίκος Λυγερός: "Νοημοσύνη και Σοφία στην Παιδεία"

Εισήγηση του Καθηγητή Νίκου Λυγερού στην ημερίδα που διοργανώνεται με τίτλο "Από την Εκπαίδευση του οφέλους στην Παιδεία του Βάθους".
<<Έχουμε την τάση να κάνουμε μια αντιπαράθεση της Εκπαίδευσης με την Παιδεία και είναι λογικό, το εξήγησαν πολύ σωστά και προηγουμένως. Έγώ θα λειτουργήσω μόνο στο πλαίσιο της Παιδείας, δηλαδή θα κάνω κάτι ανορθόδοξο, με την έννοια ότι θα υποθέσω πως η Εκπαίδευση δεν υπάρχει. Αυτά τα 40 λεπτά θα ασχοληθούμε μόνο με την Παιδεία. Κατά συνέπεια, μάλλον θα χρησιμοποιήσω έννοιες που δεν είναι και τόσο συμβατικές στο χώρο της Εκπαίδευσης. Εδώ λοιπόν, θα βασίσω την ιδέα της Νοημοσύνης, της Σοφίας, θα κάνω μια αντιπαράθεση, γιατί έχουμε την τάση να θεωρούμε ότι η νοημοσύνη έχει ως σκοπό τη σοφία. Άρα, για να μιλήσω και από άλλους χώρους - αφορά ένα θεατρικό που έχουμε γράψει - αν χρησιμοποιήσω το ζευγάρι Προμηθέας και Αθηνά, θα πω ότι η Αθηνά είναι αυτή που τα ξέρει όλα κι ο Προμηθέας είναι αυτός που τα μαθαίνει όλα. Θα μπορούσαμε να πούμε, ακόμα κι αν αναλύσουμε τον μύθο, ότι υπάρχει, βέβαια, μια αντιπαράθεση, αλλά δεν θεωρώ ότι υπάρχει μία σύγκλιση. Ενώ συμβατικά θεωρούμε ότι υπάρχει μία σύγκλιση και αυτό μας προβληματίζει και σε άλλους τομείς, που αφορούν και θέματα και στρατηγικής και πολέμου και ειρήνης. Η σοφία, αν θέλετε να το κοιτάξουμε και κάπως διαφορετικά, θα έλεγα ότι είναι η βιβλιοθήκη και η νοημοσύνη είναι ο αναγνώστης. Αλλά όχι οποιοσδήποτε αναγνώστης· θα μπορούσα να πω ακόμα και ο βιβλιοθηκάριος, στην πραγματικότητα. Τι εννοώ μ’ αυτό: Εννοώ ότι το ένα είναι στατικό, διότι έχει φτάσει στην τελειότητα δηλαδή, ότι στην πραγματικότητα η οντολογία της δεν έχει πια τελεολογία, διότι είναι τέλεια εκ φύσεως, άρα δεν έχει ανάγκη να εξελιχθεί. Ενώ η νοημοσύνη, για να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την αναλογία, έρχεται σε αντιπαράθεση. Με ποια έννοια: η σοφία είναι η διαχείριση των γνώσεων και πατάει πάνω στην ιδέα της γνώσης. Η νοημοσύνη είναι η διαχείριση των μη-γνώσεων. Ας κάνουμε το παίγνιο λίγο πιο μαθηματικό. Όταν έχετε σπάσει τον κώδικα ενός παιγνίου και ξέρετε από την πρώτη στιγμή ότι υπάρχει ένας αλγόριθμος, ο οποίος θα σας δώσει τη νίκη, όποια κι αν είναι η κίνηση του άλλου -άρα είμαστε σε φάση κυριαρχίας - αυτό σημαίνει ότι στην ουσία δεν υπάρχει πια παίγνιο. Το παίγνιο υπάρχει και έχει μια έννοια γνωστική όσο δεν μπορούμε να το λύσουμε, όπως λέμε εμείς στην πληροφορική. Δηλαδή, υπάρχουν μερικά παίγνια που ξέρουμε να λύσουμε, ξέρουμε όλες τις δυνατές κινήσεις και ξέρουμε ποιο κλαδί θα χρησιμοποιήσουμε από το δένδρο αποφάσεων, και υπάρχουν άλλα που δεν ξέρουμε να λύσουμε. Άρα, η νοημοσύνη θα είναι η διαχείριση της θεωρίας αποφάσεων, όταν δεν έχουμε την πλήρη γνώση. Πολύ συχνά έχουμε την εντύπωση ότι η γνώση αποκτάται σταδιακά και ο στόχος μας είναι να μεγαλώσουμε τη γνώση μας, ξεπερνώντας αυτά τα στάδια και τα εμπόδια. Θα ήθελα να μιλήσω για μια κατηγορία προβλημάτων που χρησιμοποιούμε πολύ εμείς στα μαθηματικά, τα οποία είναι τα προβλήματα που έχουν μια απλή εκφώνηση και όταν βλέπουμε τη λύση, βλέπουμε ότι είναι απλή, αλλά δεν υπάρχει τίποτε που να μας βοηθάει στο ενδιάμεσο. Σας δίνω ένα πολύ απλό παράδειγμα: Έστω ένας κύκλος· δεν σας δίνω όμως το κέντρο, όπως συνηθίζουμε, δηλαδή να σας πω «πάρτε έναν διαβήτη» ή «πάρτε ένα κέντρο, δημιουργήστε μια ακτίνα και κάντε έναν κύκλο», που όλοι ξέρουμε. Τώρα σας δίνω μόνο τον κύκλο - στην πληροφορική, συχνά, λέμε ότι είναι ένδειξη του Θεού. Εδώ θέλω να δείξω ότι ακόμα και με ένδειξη του Θεού δεν σας βοηθάει. Δηλαδή, τώρα ο Θεός σας έχει δώσει τον κύκλο και σας λέει «μόνο με διαβήτη βρες το κέντρο». Όταν θα δείτε την κατασκευή, θα δείτε ότι «βέβαια εδώ είναι το κέντρο». Εφόσον σας δείξουν την κατασκευή· αλλά αν δεν σας τη δείξουν, έχετε μια πολύ απλή εκφώνηση, μια πολύ απλή λύση, όμως δεν έχετε τίποτε στο ενδιάμεσο.

Εδώ είναι που παίζει η νοημοσύνη. Δηλαδή, το να νομίζουμε ότι όταν έχουμε ένα πρόβλημα που έχει μια πολύ απλή εκφώνηση, έχει αναγκαστικά μια απλή λύση, μπορεί να υπάρχει ως δυνατότητα. Ότι, όμως, έχει αναγκαστικά μια εύκολη επίλυση, είναι άλλο πρόβλημα. Άρα, όταν η επίλυση δεν είναι εύκολη, ενώ η εκφώνηση είναι εύκολη έχετε ένα πρόβλημα στη διαχείριση των εννοιών νοημοσύνης και σοφίας. Ο σοφός, σ’ αυτή τη συγκεκριμένη περίπτωση, θα σας έλεγε ότι υπάρχει λύση, διότι υπάρχει το θεώρημα του Mohr-Mascheroni το 1677, το οποίο σας λέει πως οτιδήποτε κατασκευάζεται με χάρακα και διαβήτη, κατασκευάζεται και με διαβήτη μόνον. Τώρα το πρόβλημά σας μέσα σ’ αυτήν την αίθουσα, εκτός κι αν είστε μαθηματικός, είναι ότι έχετε την πληροφορία, αλλά δεν έχετε καμία ένδειξη για το πώς να λύσετε το πρόβλημα. Το χειρότερο, βέβαια, είναι πως ξέρετε ότι επιπλέον λύνεται· δηλαδή, δεν έχετε καν την ελπίδα ότι δεν λύνεται. Γιατί, μια που αναφέρθηκα στον Προμηθέα, να θυμάστε πάντα όταν μας μιλάνε για ελπίδες ότι, το δώρο που είχε η Πανδώρα εμπεριείχε και την ελπίδα, αλλά αυτό που χαρακτηρίζουμε ως νοημοσύνη του Προμηθέα είναι ότι κατάφερε να μην πάρει το δώρο, ενώ το πήρε ο Επιμηθέας και βλέπετε σε ποια κατάσταση μάς οδήγησε.

Η νοημοσύνη είναι μια διαχείριση γνώσεων, οι οποίες δεν αποτελούν πλήρη γνώση. Αυτό σημαίνει πως αυτό το ασυμμετρικό δίπολο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο ασυμμετρικό ζεύγος δάσκαλος-μαθητής. Πρόσεξτε, είπα ότι υποθέτω - τουλάχιστον για τη διάρκεια της διάλεξης - πως δεν υπάρχει εκπαίδευση, άρα δεν έχω αυτά τα προβλήματα, άρα θα μιλήσω για δάσκαλο και μαθητή και ποτέ για δάσκαλο και μαθητές και ακόμα λιγότερο για καθηγητές-φοιτητές - υπάρχουν ειδικοί για το θέμα, εγώ δεν ασχολούμαι μ’ αυτό. Άρα στο ζεύγος δάσκαλος-μαθητής, σ’ αυτό το ασυμμετρικό δίπολο, υπάρχει μια τάση, ένα δυναμικό πλαίσιο. Δηλαδή, η ιδέα είναι ότι μαθητής χωρίς δάσκαλο δεν υπάρχει. Δάσκαλος χωρίς μαθητή υπάρχει, αλλά είναι άχρηστος. Βλέπετε ότι αυτή διαφορά σημαίνει πως ο ένας έχει ένα πρόβλημα οντολογίας, δηλαδή δεν υπάρχει καν, ενώ ο άλλος έχει ένα πρόβλημα τελεολογίας. Δηλαδή, έχει κάποιον σκοπό ή απλώς υπάρχει; Σ’ αυτό το πλαίσιο, η διαχείριση των γνώσεων, όπως θα παίξουμε και στη θεωρία παιγνίων, έχουμε δύο παίχτες που δεν έχουν τα ίδια δεδομένα. Παίζουν εναλλακτικά. Ξέρετε ότι στη θεωρία παιγνίων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον φορμαλισμό της θεωρίας του Nash για ένα παίγνιο που δεν είναι μηδενικού αθροίσματος. Παίρνω ένα μη-μηδενικό άθροισμα, γιατί συνήθως αυτοί που κάνουν κριτική του ζεύγους καθηγητής-φοιτητές ή δάσκαλος-μαθητής και μας λένε ότι πρέπει να υπάρχει μια μαθητοκεντρική προσέγγιση, στην πραγματικότητα κατηγορούν το σύστημα όταν λένε πως είναι σαν να είναι ο δάσκαλος που τα ξέρει όλα, ο μαθητής δεν ξέρει τίποτε και γι’ αυτόν τον λόγο υπάρχει ένα παίγνιο το οποίο είναι μηδενικού αθροίσματος. Δηλαδή, στο τέλος της ημέρας η γνώση θα πρέπει να έχει μεταφερθεί, αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα, γιατί είναι μη μηδενικού αθροίσματος, - ο πρώτος ομιλητής το είπε κιόλας - υπάρχει κάποιο φως μεταξύ των δύο που δημιουργείται και το συντηρούν και οι δύο. Αυτό το φως πιο τεχνικά, εμείς στη θεωρία παιγνίων, λέμε ότι είναι ισορροπία και ξέρετε ότι υπάρχει μια ισορροπία Nash, ακόμη κι αν το ζεύγος δεν είναι συνεργάσιμο, αλλά ξέρετε επιπλέον, κι αυτό είναι το πολύ πιο σημαντικό για μένα, ότι υπάρχει και μια ισορροπία Pareto όταν είναι συνεργάσιμο. Η ισορροπία Nash τι σας λέει στην ουσία: σας λέει πώς πρέπει να σκεφτείτε όταν δεν ξέρετε τίποτε. Ξέρετε, δεν υπάρχουν πολλοί τομείς στη γνώση που να μπορούν να σας πουν τι να κάνετε όταν δεν ξέρετε τίποτε. Γιατί συνήθως όταν δεν ξέρετε τίποτε, σας λένε «μάθε κάτι». Εμείς στα μαθηματικά ζούμε στον χώρο της ήττας. Δηλαδή, κάθε μέρα προσπαθούμε να αποδείξουμε ένα θεώρημα, να βρούμε κάτι, δεν λειτουργούμε ποτέ, δεν είμαστε στο ίδιο επίπεδο· κάπου-κάπου μας συμβαίνει. Θεωρώ πως είμαστε στο ανάλογο με τον Picasso που λέει «όταν δημιουργούμε στην τέχνη, μιμούμαστε, μιμούμαστε, μιμούμαστε και, κατά κάποιον τρόπο, κάποια φορά κάνουμε ένα λάθος και δημιουργούμε». Κι εμείς το ίδιο κάνουμε στα μαθηματικά, ήττα, ήττα, ήττα, συνεχώς και κάποια φορά κάνουμε ένα λάθος και βρίσκουμε το θεώρημα, ακόμη και μέσα στην ήττα. Δηλαδή, τα μαθηματικά είναι ένας χώρος όπου δεν μας ενοχλεί το να μην έχουμε επιτυχία. Καθώς δεν μας ενοχλεί να μην έχουμε επιτυχία, δεν έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε στην τύχη. Βρισκόμαστε στον χώρο της ανάγκης. Υπάρχει κάποια ανάγκη, διαχειριζόμαστε ανάγκες και προσπαθούμε να βρούμε τα προβλήματά μας, άρα ασχολούμαστε - το άκουσα και προηγουμένως και ήταν πολύ σωστό - με τα προβλήματα και δεν ασχολούμαστε με τις λύσεις. Συχνά, - το λέω και σε μαθήματα στρατηγικής - όταν ακούω ανθρώπους να μου μιλάνε για τη λύση και δεν μου μίλησαν ποτέ για το πρόβλημα, ξέρω ότι θα μου δημιουργήσουν προβλήματα. Διότι, συνήθως, θα με ρωτήσουν αν συμφωνώ ή όχι και μετά επιπλέον θα μου πουν ότι είναι και η τελευταία μου ευκαιρία, ενώ δεν έχω ακόμη την εκφώνηση του προβλήματος. Ενώ όταν ακούω κάποιον που μου μιλάει συνεχώς για προβλήματα, λέω πως αυτός, ακόμη και κατά λάθος, μπορεί να βρει και τη λύση. Άρα αυτό που μας ενδιαφέρει σ’ αυτό το δίπολο, ο δάσκαλος και ο μαθητής λειτουργούν σ’ ένα παίγνιο όπου, ακόμη κι αν δεν υπάρχει στην αρχή συνεργασία, δηλαδή δεν γνωρίζονται, θα υπάρξει τουλάχιστον μια ισορροπία Nash στη διαχείριση.

Πώς μπορεί αυτή η ισορροπία Nash να μετατραπεί σε μια ισορροπία Pareto, η οποία είναι πιο ισχυρή και υπάρχει μόνο σε πλαίσιο συνεργασίας; Αυτό το επιτυγχάνουμε μόνο με το χάσιμο χρόνου. Δηλαδή, η κοινωνία έχει την εντύπωση - και πολύ σωστά το λέει, εφόσον είναι η κοινωνία της λήθης - ότι αν χάσεις χρόνο, χάνεις τον στόχο σου. Στον χώρο της παιδείας, φανταστείτε τώρα: ας πούμε ότι ο μαθητής δεν ξέρει τίποτε, ας πούμε ότι κι ο δάσκαλος δεν ξέρει τίποτε. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι ο δεύτερος το ξέρει κι εδώ είναι και η μόνη διαφορά. Γιατί προσέξτε, στο «οίδα ότι ουδέν οίδα» κάτι πολύ σημαντικό είναι πως τα δύο «οίδα» δεν είναι ίδια. Δηλαδή, αν τα κοιτάξετε μόνο ως προς το συντακτικό, λέτε πως είναι το ίδιο, αλλά δεν είναι το ίδιο. Είναι ακριβώς το πρόβλημα που μαθηματικά έχουμε με τα μαθηματικά. Έχουμε ένα προβολικό σύστημα, το οποίο εξετάζει την ίδια του την έννοια. Για να σας το πω διαφορετικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει η νοημοσύνη, υπάρχει η σκέψη, η σκέψη πάνω στη σκέψη είναι η συνείδηση. Άρα, προσέξτε, θα μπορείτε μετά να με ρωτήσετε αν υπάρχει συνείδηση της συνείδησης. Δεν έχω πρόβλημα, είναι προβολικό, άρα θεωρώ ότι είναι πάλι συνείδηση. Αυτό δεν μας επηρεάζει και δεν μας ενοχλεί. Η ιδέα, λοιπόν, είναι ότι αν θεωρήσουμε ότι έχουμε ένα ζεύγος το οποίο αποτελείται από έναν που δεν ξέρει και από έναν άλλον που ξέρει ότι δεν ξέρει, αναρωτιόμαστε τι κάνουμε. Είναι ένα ερώτημα. Γι’ αυτό κατηγορούσαν τον Σωκράτη ότι έλεγε πάντοτε τα ίδια και ο Σωκράτης απαντούσε πάντα «όχι μόνο λέω τα ίδια, αλλά τα λέω και με τον ίδιο τρόπο». Και είναι λογικό αν το σκεφτείτε, εφόσον βρισκόσαστε στο πλαίσιο της άγνοιας. Αλλά της άγνοιας και της συνειδητής άγνοιας. Η συνείδηση της άγνοιας δεν είναι πλήρης άγνοια. Είναι ήδη ένα βήμα.

Αυτή η διαφορά, θα σας επιτρέψει στην ουσία να λειτουργήσετε σε μια ισορροπία Nash, εφόσον δεν έχετε τίποτε σαν αντικείμενο. Η ισορροπία Nash, επαναλαμβάνω όπως ο Σωκράτης, σας επιτρέπει να κάνετε κάτι όταν δεν ξέρετε τι να κάνετε. Είναι το ανάλογο που έχουμε και στις θεωρίες του τύπου Ramsey, που λένε «δεν ξέρω τι θα κάνω μ’ όλες αυτές τις επιλογές, αλλά ξέρω ότι μέσα σ’ αυτόν τον χώρο, που μπορεί να ερμηνεύεται ως ένας χώρος αταξίας, υπάρχει και ένα υποκείμενο που έχει μία τάξη». Το μέγεθος αυτής της τάξης εξαρτάται, βέβαια, από το πλαίσιο συνεργασίας. Όταν δεν υπάρχει καθόλου, έχουμε ακριβώς την εφαρμογή του θεωρήματος του Ramsey ή το ανάλογο στη θεωρία παιγνίων του θεωρήματος του Nash και τίποτ’ άλλο. Αλλά αν παίξουμε με πλαίσιο συνεργασίας, μπορούμε να ανεβάσουμε το επίπεδο γνώσης, δηλαδή το γνωστικό αντικείμενο αυτής της μετάβασης, σε μία ισορροπία Pareto. Αυτό το καταλαβαίνουμε, θα σας δώσω ένα παράδειγμα, όταν χρησιμοποιούμε εναλλάξ το παίγνιο: Όλοι σας έχετε παίξει το παίγνιο ‘ψαλίδι-πέτρα-φύλλο’. Αν αυτό το παίγνιο το παίζαμε εναλλάξ, εγώ κάνω τη μία κίνηση και σου πω «τώρα παίξε», εσύ θα κάνεις αυτήν, τότε εγώ θα κάνω αυτήν. Μ’ αυτό εννοώ ότι το παίγνιο είναι στατικό, όταν η απάντηση των δύο είναι ταυτόχρονη και είναι δίκαιο. Πώς αποδεικνύουμε ότι είναι δίκαιο; Το μετατρέπουμε σε δυναμικό και παράγουμε έναν κύκλο. Αν θέσω τέσσερεις επιλογές, δεν είναι πια δίκαιο, παρόλο που έχετε παίξει κι εσείς με ‘μολύβι’ ή με ‘πηγάδι’, αλλά σας έχουν εξαπατήσει κάθε φορά που το παίξατε, γιατί είναι δύο επιλογές που είναι πιο ισχυρές από τις άλλες δύο. Αν θέσετε 5 επιλογές, τότε είναι ξανά δίκαιο. Προσέξτε τώρα, η μετατροπή ενός στατικού παιγνίου που παίζεται ταυτόχρονα, σε δυναμικό, γίνεται από την εισχώρηση του χρόνου. Όταν χάνω χρόνο για να καταλάβω πώς λειτουργεί, το μετατρέπω σε γνωστική επένδυση. Άρα, αν ο δάσκαλος δεν χάσει χρόνο, δεν μπορεί να εξελιχθεί ο μαθητής. Αυτό είναι και το θέμα μερικών μαθητών που λένε πως όταν αρχίζουν ένα βιβλίο πρέπει να το τελειώνουν. Εγώ, συνήθως, τους κάνω το εξής παίγνιο: Ας υποθέσουμε ότι ζεις 100 χρόνια· ποια ήταν η χρονιά που διάβασες τον μέγιστο αριθμό των βιβλίων σου; Αν το πολλαπλασιάσεις επί 100, θα έχεις τον αριθμό των βιβλίων που θα διαβάσεις σε όλη τη ζωή σου. Κάθε φορά που τελειώνεις ένα βιβλίο το οποίο ήταν μια βλακεία, έχεις χάσει ένα. Αν είχες τη νοημοσύνη να το σταματήσεις λίγο πριν, δεν μετράει. Θα βλέπατε ότι αν χρησιμοποιούσατε αυτή τη στρατηγική, θα είχε τακτικές επιπτώσεις. Το ίδιο ισχύει, βέβαια, και για τον κινηματογράφο. Αναφέρομαι στο βιβλίο γιατί είναι σπάνιο ένα βιβλίο που μπορούμε να διαβάσουμε σε ένα δίωρο. Υπάρχουν και τέτοια, αλλά είναι στα όρια της έννοιας του βιβλίου, σαν ένα αντικείμενο που έχει φύλλα και είναι γραμμένο.

Μιλάω για τα άλλα βιβλία, δηλαδή αυτά που είναι εκτός ύλης. Σ’ αυτά που είναι εκτός ύλης η επένδυση είναι πολύ σημαντική. Έρχεται, λοιπόν, ο μαθητής και λέει «το κατάλαβα αυτό το παίγνιο, πώς διαλέγω ποιο βιβλίο να διαβάσω;». Εφόσον το διαβάζετε, σημαίνει ότι το διαλέξατε ήδη. Άρα έχετε ήδη το κόστος. Αυτό σημαίνει, πάνω-κάτω, πως πρέπει να κάνετε μία επένδυση. Στα μαθηματικά ένα άλλο καλό που έχουμε είναι ότι μπορούμε να κατασκευάσουμε σχεδόν τα πάντα με το τίποτα. Οι φυσικοί αριθμοί μπορούν να κατασκευαστούν μόνο και μόνο με το κενό σύνολο. Άρα, μπορούμε να πάρουμε το κενό, το σύνολο που έχει μόνο το κενό, το σύνολο που έχει το κενό συν το σύνολο του κενού και σιγά-σιγά αυτό λέγεται ‘φυσικοί αριθμοί’. Βέβαια μετά βάζουμε ετικέτες, 1-2-3-, για να μη σας μπερδεύουμε, αλλά αν βγάζατε όλες αυτές τις ετικέτες και βλέπατε το προϊόν, θα βλέπατε ότι είναι προϊόν του κενού. Αυτό όμως δεν μας επηρεάζει · αυτό που έχει σημασία είναι πώς να αρχίσετε να κτίζετε δομές, ενώ στην αρχή δεν έχετε τίποτε. Ενώ, πολύ συχνά, θα δείτε στο πλαίσιο της οντότητας που δεν υπάρχει, είναι πώς να χτίσουμε δομές όταν δεν έχουμε τίποτε. Έχουμε, λοιπόν, στρατηγικές μάθησης που μας επιτρέπουν από το τίποτα να χτίσουμε δομές, κατασκευαστικά. Αυτό θα μας επιτρέψει να κάνουμε και τις επιλογές. Τώρα θα πείτε «μα οι επιλογές αυτές είναι πάντα σωστές;». Βεβαίως όχι! Αλλά, ξέρετε, αυτά που καθορίζουν τη ζωή μας, δεν είναι μόνον αυτά που λένε οι άλλοι ‘οι επιτυχίες μας’, είναι απλώς τα λάθη μας. Προσέξτε όμως, μη μπείτε στο πλαίσιο της εμπειρίας. Ο δάσκαλος δεν διδάσκει ποτέ την εμπειρία του στον μαθητή. Ο Sun Tsu έλεγε, στην στρατηγική να χρησιμοποιείτε την εμπειρία του αντιπάλου. Η εμπειρία είναι το συνονθύλευμα από τα λάθη που κάνουμε και που θα θέλαμε να μην ξανακάνουμε και κάπου τα ξεχνάμε και τα ξανακάνουμε κι άλλες φορές. Αλλά είναι η εμπειρία μας αυτά! Μας λένε «αυτός είναι ‘έμπειρος’» κι εγώ κάθε φορά που ακούω να μου το λένε σε μια διαπραγμάτευση, καταλαβαίνω ότι είναι ‘προβλέψιμος’. Γιατί μπορεί ο άλλος να έχει παίξει πάνω στις παρτίδες που μπήκε σε διάφορες διαπραγματεύσεις και ξέρει πώς παίζει. Όταν ξέρεις πώς παίζει ο άλλος, ξέρεις να τον νικήσεις. Και ποια είναι η νίκη εδώ; Είναι να σκέφτεσαι σαν εσένα. Εμείς κλασικά, όταν είμαστε σ’ ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, έχουμε την τάση να λέμε ότι πρέπει να κερδίσουμε για να χάσει ο άλλος. Δεν είναι απαραίτητο. Μόνο και μόνο αν σκέφτεται σαν εσάς, έχει ήδη χάσει το παίγνιο, όταν αυτό είναι επιθετικό και έχει ήδη κερδίσει όταν το παίγνιο είναι θετικό και είναι σ’ ένα πλαίσιο ‘δάσκαλος-μαθητής’. Διότι είναι τεχνικές σκέψης που μαθαίνει ο δάσκαλος στον μαθητή. Δεν είναι πραγματικά γνωστικό αντικείμενο. Όταν ένας δάσκαλος καθοδηγεί κάποιον σ’ έναν τομέα, δεν περιμένει από τον κάποιον να κοιτάζει ακριβώς αυτά που έκανε ο ίδιος· και πρώτ’ απ’ όλα διότι έτσι δεν θα υπήρχε πλαίσιο συνεργασίας, θα ήταν απλώς μία αντιγραφή. Η αντιγραφή δεν είναι κάτι που προσθέτει. Το παράδοξο σ’ αυτή τη σχέση είναι ότι η πρόσθεση γίνεται, βέβαια, μέσω αφαίρεσης. Γιατί μόνον η αφαίρεση είναι ικανή να προσθέτει. Η πρόσθεση, συνήθως, αντιγράφει. Δεν μιλάω καν για τον πολλαπλασιασμό, γιατί εδώ μπαίνουμε σε κοινωνικό φαινόμενο. Άρα, η ιδέα είναι πάντοτε στο πρωτότυπο. Πρωτότυπο, πρώτη ύλη, πηγή, αυτή είναι η ιδέα. Όταν μπαίνουμε στην επεξεργασία της πηγής, στην αντιγραφή της πηγής, στις αναφορές στις πηγές, που δεν έχουμε διαβάσει, όταν δημοσιεύουμε ένα άρθρο... -είναι σίγουρο ότι αυτό δεν έχει συμβεί σε κανέναν από σας, που δεν έχει δημοσιεύσει άρθρο βέβαια. Άρα η ιδέα είναι ότι υπάρχουν μερικά σημεία που είναι σημαντικά και χτίζουν μια δομή. Προηγουμένως, όταν ερχόμασταν εδώ και ήμασταν στο αυτοκίνητο τρεις, χωρίς κούκο, μιλούσαμε μεταξύ μας και πάνω κάτω λέγαμε ότι ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη και υπενθύμισα στους φίλους μου ότι στα μαθηματικά είναι οι ιδιομορφίες που χαρακτηρίζουν μια πολλαπλότητα.

Οι ιδιομορφίες είναι πάντοτε μόνες, είναι πάντοτε μοναχικές. Ευτυχώς! Γιατί, βάλτε δύο ιδιομορφίες πολύ κοντά και θα δείτε τι θα γίνει. Είναι πολύ απλό· θα γίνει μια μεγαλύτερη και θα είναι μια από τις δύο, δεν θα είναι όμως δύο. Άρα η ιδιομορφία χρειάζεται και μία απόσταση -κι η απόσταση αυτή είναι καλό να είναι ομαλή - που δημιουργεί αυτή την πολλαπλότητα. Μου άρεσε το παράδειγμα που άκουσα για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αλλά εγώ θα ήθελα να το συνεχίσω, έως να το εκφυλλίσω. Θα πάρω, λοιπόν, τον Σωκράτη, που κάνει μαιευτική, ο μαθητής τού Σωκράτη είναι ο Πλάτωνας, αρχίζει να λέει τα δικά του, ενώ δεν έλεγε τα ίδια ο Σωκράτης. μετά με τον Αριστοτέλη μπαίνουμε σ’ ένα καθαρά θεωρητικό, στην αρχή είχαμε φιλοσοφικό, μετά το μετατρέπουμε σε θεωρητικό, κατόπιν σε δογματικό και μας ξαφνιάζει ο τέταρτος να είναι ο Αλέξανδρος - ο Μέγας, ο μαθητής του Αριστοτέλη. Αν το συμπιέσω για να το εκφυλλίσω - ελπίζω να καταλάβατε ότι το γενικεύω - κάνω μια προσέγγιση του τύπου Grothendieck δηλαδή γενικεύω το θεώρημα, το ξαναγενικεύω, το ξαναγενικεύω, δεν ξέρω να το αποδείξω, αλλά κοιτάζω τι καταρρέει. Κοιτάζοντας τι καταρρέει, βλέπω τι μου μένει. Άρα, όταν ακούω πράγματα του τύπου «ο ένας έχει δώσει στον άλλον», αν πραγματικά το πιστεύουν αυτό, σημαίνει ότι, τελικά, ο Μέγας Αλέξανδρος έγινε πολεμιστής χάρη στον Σωκράτη. Ελπίζω να καταλαβαίνετε ότι αυτό είναι εντελώς εκφυλλισμένο συμπέρασμα και ευτυχώς που δεν ισχύει, γιατί ξέρουμε τι έχει κάνει και ο ένας και ο άλλος και όλη αυτή η σειρά. Αυτό που μ’ ενδιαφέρει όμως, όσον αφορά στον δάσκαλο και στον μαθητή, είναι η σπανιότητα αυτής της τετράδας στην ιστορία του κόσμου. Εδώ βλέπετε ότι είμαστε εντελώς εκτός ύλης! Δεν μας ενδιαφέρει καθόλου σε ποια κοινωνία ήταν ο Σωκράτης, καθόλου σε ποια κοινωνία ήταν ο Πλάτωνας και συνεχίζω έτσι., καθόλου. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι πως αυτή η τετράδα είναι πολύ σημαντική για τη συμβολή της στην ανθρωπότητα και γι’ αυτό μιλάμε ακόμα και το 2010 για 4 άτομα.

Φανταστείτε σε 2.000 χρόνια να μιλάμε για 4 από μας στη σχέση μεταξύ τους ‘μαθητής-δάσκαλος’, ‘μαθητής-δάσκαλος’. Μπορεί να περιμένουμε περισσότερα από 2.000 χρόνια, - αλλά, όπως είπατε, η ελπίδα σώζει την κοινωνία, το θέμα όμως είναι ποιος σώζει την ανθρωπότητα.

Άρα, λοιπόν, ο δάσκαλος και ο μαθητής είναι ένα ζεύγος ‘κλειδωμένο’, για να είναι πιο ανθεκτικό. Πιο ανθεκτικό σε τι. Όταν χρειάζεστε χρόνο και πρέπει να τον χάσετε, για να επενδύσετε, πρέπει την ώρα που τον χάνετε να ζείτε. Εκεί είναι που δέχεστε χτυπήματα συνήθως. Δηλαδή, όταν λέτε σε έναν μαθητή «πρέπει να διαβάσεις το τάδε βιβλίο», η απάντηση είναι «δεν προλαβαίνω, πρέπει να κάνω δουλειά, να κάνω μεταφράσεις, δεν μπορώ να τελειώσω το διδακτορικό μου, δεν έχω άλλη καινούργια ιδέα, πρέπει να κάνω κάτι πιο απλό...»· όλ’ αυτά τ’ ακούτε στον χώρο που δεν υπάρχει (Εκπαίδευση). Εμάς εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι πως όταν κάνουμε αυτή την αφαίρεση και δημιουργούμε αυτό το δίδυμο, τότε υπάρχει κάτι που είναι πολύ σημαντικό και μπορούμε να το δούμε σ’ ένα θεατρικό έργο, το Περιμένοντας τον Γκοντό, του Μπέκετ, όπου τίθεται το ερώτημα: αν θέλετε να απλοποιήσετε την έννοια της ανθρωπότητας χωρίς να την εκφυλλίσετε, σε πόσα άτομα μπορείτε να κατεβείτε; Η απάντηση είναι απλή: σε 2. Αν το διαβάσετε αντίστροφα, σημαίνει πως αυτό το ζεύγος μπορεί να δώσει ένα στίγμα ανθρωπότητας. Δηλαδή, μπορεί η ανθρωπότητα πρώτον να στηριχθεί πάνω σ’ αυτές τις ιδιομορφίες, τους δασκάλους, οι οποίοι όμως απελευθερώνονται μέσω των μαθητών και αυτό το σύστημα παράγει μια δομή, που μπορεί να σας φαίνεται - όταν λειτουργείτε μόνο και μόνο συγχρονικά, δηλαδή αντί να κοιτάζετε την ταινία του έργου, κοιτάζετε μόνο μια φωτογραφία και βλέποντας μόνο μια φωτογραφία λέτε «είναι πολύ λίγοι αυτοί», όταν όμως βλέπετε όλη την ταινία, βλέπετε και ότι σε άλλη εποχή υπήρχαν και εδώ κι εδώ και προηγουμένως και ρωτάω τώρα: όταν στην πραγματικότητα λέμε «η ανθρωπότητα ανακάλυψε το τάδε», πιο συγκεκριμένα για παράδειγμα: το 1905 η ανθρωπότητα γνώριζε τη θεωρία της Ειδικής Σχετικότητας; Δεν σας ζητάω να απαντήσετε, γιατί αν απαντήσετε και πείτε όχι, θα πρέπει να αποδείξετε ότι ο Einstein δεν ανήκει στην ανθρωπότητα· αν πείτε ναι, τότε σημαίνει ότι ο Einstein είναι αντιπρόσωπος της ανθρωπότητας. Η ιδέα είναι ότι όταν λέμε ότι η γνώση αποκτάται από την ανθρωπότητα, θα ‘ταν καλό να λέμε από ποια ανθρωπότητα. Και θα δείτε ότι είναι το ίδιο πρόβλημα που έχετε όταν, ας πούμε, σας μαθαίνω μια κίνηση, ποιος είναι αυτός που σας τη μαθαίνει, ποιο κύτταρο μαθαίνει την κίνηση. Όταν παίζουμε ένα θεατρικό έργο, ποιος ηθοποιός το παίζει; Η απάντηση είναι απλή: κανένας γιατί παίζουν μαζί. Προσέξτε, κανένας· γιατί αν παίζει κάποιος μόνος, πάει να πει ότι είναι μονόλογος, δεν υπάρχει πια θεατρικό έργο. Η ιδέα, επομένως, είναι πως οι δάσκαλοι και οι μαθητές ξέρουν ότι είναι μόνοι, αλλά είναι μαζί. Πολύ συχνά εμείς θεωρούμε ότι η μοναξιά είναι κακό. Είναι κακό όταν πιστεύεις ότι δεν είσαι μόνος, γιατί σου έρχεται μια σφαλιάρα. Αλλά όταν ξέρεις πως αυτό είναι η ζωή σου, είναι η ζωή σου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο δάσκαλος και ο μαθητής δεν μπορούν βέβαια να λειτουργήσουν σ’ ένα κανονικό, συμβατικό πλαίσιο, διότι εκεί δέχονται πιέσεις. Αναγκαστικά πρέπει να κάνουν μια αφαίρεση. Ποια είναι αυτή η αφαίρεση; Δεν επιλέγω σε ποια κοινωνία ζω, αλλά επιλέγω να ανήκω ή όχι στην ανθρωπότητα. Κατά συνέπεια, είναι σαν να έχω μία δομή - δεν μιλάω για υποδομή, αλλά μία δομή - και μία υπερδομή· αναγκαστικά βρίσκομαι στη δομή, αλλά ψάχνω την υπερδομή. Η υπερδομή, στην πραγματικότητα, αν χρησιμοποιήσουμε την ίδια τεχνική που χρησιμοποιήσαμε και με τον Grothendieck είναι πως αν γενικεύσουμε την έννοια της κοινωνίας, δηλαδή εμείς τοπικά, θεωρούμε ότι η κοινωνίας μας είναι πολύ σημαντική και αν εγώ ξαφνικά σας μιλούσα για μια κοινωνία που βρίσκεται στο Καμερούν, που π.χ. ορίζει ότι για να παντρευτεί μια γυναίκα πρέπει να έχει αποκτήσει ήδη παιδιά, για να είναι σίγουρος ο άνδρας ότι θα έχει όχι μόνο μια γυναίκα, αλλά μια μητέρα, φανταστείτε αν αυτό το παράδειγμα το προωθήσουμε εδώ. Αυτό είναι ένας ωραίος τρόπος να απορρίψετε τη σημασία της κοινωνίας, διότι αν μπείτε στην άλλη κοινωνία και κοιτάξετε πώς κοιτάζουν τη δική μας και πραγματικά το καταλάβετε, θα πείτε «μα είμαστε τόσο ασήμαντοι;». Είμαστε σημαντικοί, ως κοινωνία, στον χώρο. Ο δάσκαλος και ο μαθητής δεν λειτουργούν στον χώρο, λειτουργούν μόνο στον χρόνο. Γι’ αυτό και το χάσιμο χρόνου είναι το απαραίτητο. Δηλαδή, πρέπει να δώσω χρόνο στον άλλον για να παράγω μια γνώση. Διότι όταν βρίσκομαι στο στατικό ταυτόχρονο, έχουμε και οι δύο μια άγνοια και δεν υπάρχει μεταφορά. Προσπαθήστε να καταλάβετε εικονικά: αν σας δείξω μία φωτογραφία από μια ταινία που έχετε δει, μια οποιαδήποτε παλιά ασπρόμαυρη ελληνική ταινία, αμέσως θυμάστε το έργο, θυμάστε και μερικές συγκεκριμένες ατάκες από το έργο, ας πούμε «ήηρθατεε;» και ξαφνικά δημιουργείτε ένα πλαίσιο γύρω απ’ αυτή τη φωτογραφία. Αν δείξετε αυτή τη φωτογραφία σ’ ένα παιδάκι που δεν έχει δει ποτέ το έργο και ρωτήσετε τι βλέπει, θα σας απαντήσει «μια ασπρόμαυρη φωτογραφία»· δεν μπορεί καν να αντιληφθεί ότι αυτή η φωτογραφία ανήκει σ’ ένα κινηματογραφικό έργο. Είναι ακριβώς αυτό που μας κάνει η κοινωνία. Όταν βρισκόμαστε στο πλαίσιο μιας κοινωνίας, εγώ λειτουργώ μόνο στη φωτογραφία και υπάρχει κάποιος άλλος, ένας δάσκαλος, που μου εξηγεί πως το σημαντικό δεν είναι η φωτογραφία, αλλά όλο το έργο, στο οποίο έργο εμπλέκεται η ανθρωπότητα. Όταν το παιδάκι βλέπει μόνον τη φωτογραφία, είναι πολύ δύσκολο να πειστεί ότι δεν χάνει χρόνο, για να εξετάσει το έργο, ενώ βλέπει μόνον τη φωτογραφία. Δεν θέλω μ’ αυτόν τον τρόπο να σας πω ότι έκανα μία φωτογραφία της κοινωνίας μας, εφόσον δεν μίλησα γι’ αυτήν, καθώς ήμασταν εκτός ύλης. Θα ήθελα να καταλάβετε πού το πάω με την έννοια ότι, εισχωρώντας, δηλαδή βάζοντας μια επένδυση του χρόνου και αλλάζοντας, πραγματικά, τον χώρο και πραγματοποιώντας μια εμβύθιση μέσα στον χωροχρόνο, δίνω βαθμούς ελευθερίας στο σύστημα. Έχοντας βαθμούς ελευθερίας, μπορώ να έχω κι ένα χαοτικό σύστημα· δεν μας πειράζει. Το χάος είναι δημιουργικό, μπορώ χάρη σ’ αυτό να μην ψάχνω συνεχώς ισορροπίες, γιατί πολύ συχνά όλη η έγνοια μας είναι να αναζητήσουμε μια ισορροπία. Όταν τσακωνόμαστε, για παράδειγμα, μετά θα τα βρούμε. Στην πραγματικότητα μισούμε ο ένας τον άλλο σε μια απόσταση, απλώς την έχουμε κάνει αρκετα μεγάλη, για να μην ενοχλεί ο ένας τον άλλον και αυτό είναι η κοινωνική ισορροπία. Μιλάμε ο ένας για τον άλλον σε μια απόσταση, αυτό είναι το κουτσομπολιό. Θέτουμε μια απόσταση για να μπορούμε να μιλάμε χωρίς να μας ενοχλούν. Δεν έχει άνεση κάποιος να μιλάει για άλλον παρουσία του. Ενοχλείται! Ο πρώτος! Δεν μπορεί να κάνει το κουτσομπολιό με την άνεσή του. Η ιδέα, λοιπόν, είναι ότι η κοινωνία λειτουργεί μέσα στον χώρο και δεν θέλει να χάσει χρόνο, γιατί αν χάσει χρόνο, δεν βρίσκεται πια στο παρόν και αν δεν είναι πια στο παρόν, η φωτογραφία δεν κυριαρχεί. Γιατί αν καταλάβετε ότι η νοημοσύνη είναι εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν, έχετε ένα πρόβλημα με το παρόν. Όταν υπάρχει η νοημοσύνη, υπάρχει κάποιος που δεν ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Δηλαδή, κοιτάτε τη φωτογραφία και βλέπετε ένα μικρό αντικείμενο κι αυτό το μικρό αντικείμενο θα είναι, ας πούμε, το πρώτο παιγνίδι που είχε ένας μεγιστάνας τότε που ήταν πολύ φτωχό παιδί και επειδή είχε ένα μικρό ελικόπτερο, τώρα πουλάει ελικόπτερα παντού. Όταν κοιτάτε τη φωτογραφία, θεωρείτε ότι αυτό είναι εντελώς ασήμαντο, μετά αναρωτιέστε ποιος έβαλε το ελικόπτερο εκεί, αναρωτιέστε ποιος έκανε την πράξη πριν. Συμβαίνει το ίδιο με τη νοημοσύνη, η νοημοσύνη αναγκαστικά ανατρέπει τα ιεραρχικά συστήματα του χωρικού, διότι βρίσκεται μέσα στον χρόνο. Σ’ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, εξετάζοντας το θέμα της παιδείας, προσπαθώ να σας πω πως δεν μπορεί να υπάρχει παιδεία εκτός χρόνου. Διότι εκπαίδευση χωρίς χρόνο είναι δυνατό να υπάρξει· αλλά παιδεία χωρίς χρόνο;

Σημαίνει ότι αναγκαστικά, εφόσον ζει μέσα στον χρόνο και υπάρχει μια αλληλεπίδραση, κάποιος πρέπει να δώσει, κάποιος πρέπει να πάρει, κάπου πρέπει να παιχτεί ένα παίγνιο. Επιπλέον, το καλό, όταν δεν ψάχνουμε συστηματικά ισορροπίες, είναι ότι ανακαλύπτουμε και πράγματα που βρίσκονται και μέσα στις θεωρίες του Prigogine, που μας επιτρέπουν να πούμε ότι υπάρχει και μια ολόκληρη Φυσική ‘μακράν ισορροπίας’, που μας επιτρέπει να είμαστε πολύ πιο δημιουργικοί απ’ όσο στην αναγκαστική ισορροπία, που στην ουσία μας ‘κλειδώνει’. Άρα όταν προσπαθούμε να δώσουμε γνώσεις και λέμε ότι πρέπει πρώτα να είμαστε σίγουροι, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι αυτό θα ανέτρεπε ολόκληρη τη θεωρία των fractals. Επιπλέον, πώς να είμαστε σίγουροι εφόσον όλα είναι μεταβαλλόμενα και όλα είναι δυναμικά; Ακούστε ένα χειροπιαστό παράδειγμα: εκπαιδεύετε ένα σπουδαστή στην πληροφορική, γίνεται ‘πληροφορικάριος’ μετά από 4 χρόνια και δεν του μαθαίνετε τίποτε άλλο. Πόσο μικρή είναι η ημερομηνία λήξης που έχει αυτός ο άνθρωπος; Το πρόβλημά του είναι ότι μολονότι έχει τελειώσει το πανεπιστήμιο, η τεχνολογία συνεχίζει. Ένα παράδειγμα που μ’ αρέσει να χρησιμοποιώ είναι ότι πολλοί από σας υπήρξατε σε κάποια φάση που δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα. Φανταστείτε, λοιπόν κάποιος να είναι ειδικός για τηλέφωνα και ξαφνικά του μιλάνε για το ασύρματο. Κάποτε μιλούσαμε μόνο για CD και τώρα είμαστε στο MP3. Όλες αυτές οι αλλαγές δεν οφείλονται στο μάθημα που παρακολουθείτε εκείνη τη στιγμή. Πρέπει να ξανακάνετε το μάθημα. Ένα ωραίο τεστ που είχε κάνει η ΙΒΜ όταν είχε έρθει στη Γαλλία ήταν ένα τεστ που όσοι θα περνούσαν θα είχαν πληρωμένες τις σπουδές τους. Δεν ζητούσαν ούτε πτυχίο, ούτε το αντίστοιχο των πανελληνίων, ούτε καν ρωτούσαν σε ποιο επίπεδο ήταν οι διαγωνιζόμενοι· όποιος ήθελε περνούσε το τεστ. Το τεστ βασιζόταν στην ιδέα ότι ούτως ή άλλως τα δεδομένα Νοημοσύνη αλλάζουν τόσο γρήγορα, που δεν χρειάζεται κάποιος που ξέρει καλά τα δεδομένα, αλλά κάποιος που διαχειρίζεται καλά νέα δεδομένα. Αλλά αν διαχειρίζεται καλά νέα δεδομένα, σημαίνει ότι δεν τα ξέρει. Άρα το ζήτημα είναι η ταχύτητα απορρόφησης νέων δεδομένων από κάποιον που δεν ξέρει τίποτε. Αυτό είναι ο έξυπνος και τίποτε άλλο. Και είναι και αυτός που παρακολουθεί και τι λένε οι άλλοι. Και μάλλον εδώ έχω φτάσει στο όριο του χρόνου. Ευχαριστώ πολύ! >>

Η ιστοσελίδα του είναι: www.lygeros.org

Κωσταντίνος Δασκαλάκης

ΕΛΥΣΕ ...ΤΟΝ ΑΛΥΤΟ ΓΡΙΦΟ

Η διδακτορική διατριβή του Κωνσταντίνου Δασκαλάκη απέσπασε το πρώτο βραβείο του διεθνούς οργανισμού ΑCΜ (Αssociation for Computing Μachinery), δηλαδή της διεθνούς Ένωσης Επιστημόνων Πληροφορικής. Ο 28χρονος επιστήμονας στη διατριβή του έλυσε τον γρίφο του Τζον

Νας, στο πεδίο της θεωρίας παιγνίων, που παρέμενε άλυτος από την εποχή που ο νομπελίστας

μαθηματικός διατύπωσε το θεώρημα για τη θεωρία των παιγνίων. Ο Αμερικανός επιστήμονας τη

δεκαετία του ΄50 έφτιαξε ένα απλοποιημένο σύστημα των σχέσεων και των ενεργειών κάποιων

ανθρώπων που βρίσκονταν σε καταστάσεις με διαφορετικά συμφέροντα, όπως το να είναι αντίπαλοι

σε ένα παιχνίδι. «Κι έδειξε ότι σε κάθε αγορά, ακόμη κι όταν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα,

υπάρχει τρόπος να βρεθεί η ισορροπία». Μετά τη διατύπωση της θεωρίας του Νας η οποία δεν βρίσκει εφαρμογή μόνο στα παιχνίδια αλλά και στην αγορά ή το Internet- ξεκίνησαν πολλοί

επιστήμονες να ψάχνουν με ποιον τρόπο μπορεί κανείς να προβλέψει την ισορροπία Νας, όπως

για παράδειγμα τι θα γίνει στην αγορά ή το να προβλέψει κανείς ποιος θα κερδίσει στο σκάκι ή ποια

στρατηγική είναι καλύτερη στο πόκερ.

Έναν χρόνο χρειάστηκε ο νεαρός επιστήμονας με τους καθηγητές του, Χρίστο Παπαδημητρίου από
το Πανεπιστήμιο του Berkeley και τον καθηγητή Πολ Γκόλντμπεργκ του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, μέχρι τελικά να βρουν τη λύση στον γρίφο. Όπως λέει ο 28χρονος, οι μέχρι τότε
προσπάθειες ουσιαστικά στρέφονταν προς λάθος κατεύθυνση. Η έρευνά τους έδειξε ότι η
ισορροπία αυτή, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι υπολογιστικά αδύνατη. «Ουσιαστικά αποδείξαμε ότι δεν υπάρχει τρόπος για να προβλεφθεί η ισορροπία. Μπορεί να χρειάστηκε έναν χρόνο να
δουλέψουμε σκληρά, ωστόσο το ερώτημα αυτό μας βασάνιζε περισσότερο καιρό. Είναι πάντως
μεγάλη τιμή για έναν νέο επιστήμονα να βραβεύεται από τον διεθνή αυτό οργανισμό.

Ανάμεσα σε χιλιάδες διατριβές από τα πανεπιστήμια του κόσμου, επιλέχθηκε η δική μου».

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ:

Παράλληλη Ελλάδα: Στο ΜΙΤ της Βοστώνης, από τις περίπου 7.000 φοιτητές οι 400 είναι Ελληνες – μετά τους Αμερικανούς, οι περισσότεροι που προέρχονται από μία και μόνη χώρα. Το πιο εντυπωσιακό, όμως, ίσως είναι οι έλληνες καθηγητές αυτού του φημισμένου εκπαιδευτικού ιδρύματος. Ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης είναι ένα από τα πιο γνωστά και πιο διάσημα μέλη αυτής της παράλληλης Ελλάδας που διδάσκει στο ΜΙΤ. Τριάντα ετών και ήδη από τα 28 του είναι επίκουρος καθηγητής στην έδρα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Πληροφορικής.

Το 2004 τελείωσε το ΕΜΠ στην Ελλάδα, και στα 27 του, ενώ ήταν ακόμη φοιτητής στο Μπέρκλεϊ, ήταν βασικό μέλος της ομάδας η οποία θα έλυνε τον περιβόητο «γρίφο του Νας», ο οποίος παρέμενε άλυτος για 50 χρόνια· ο Χρίστος Παπαδημητρίου και ο Πολ Γκόλντμπεργκ ήταν οι άλλοι δύο «λύτες». Ο «γρίφος του Νας», η «θεωρία των παιγνίων», η πιο βασική μαθηματική θεωρία για την οικονομία του 20ού αιώνα· η ζωή του Τζον Νας είχε γίνει ταινία ήδη από το 2001, με το οσκαρικό «Ενας υπέροχος άνθρωπος»: πράγματα σχεδόν ασύλληπτα για οποιονδήποτε, πόσω μάλλον για έναν 27χρονο Ελληνα της ξενιτιάς.

Αμέσως τον προσλαμβάνει η Microsoft προσφέροντάς του δουλειά στη Σίλικον Βάλεϊ, αλλά την επόμενη χρονιά εκείνος αποφασίζει να εργαστεί ως καθηγητής στο ΜΙΤ. Η Microsoft τού κάνει μια μεγαλειώδη προσφορά για να παραμείνει, αλλά ο ίδιος προτιμά «το ζωντανό περιβάλλον ενός πανεπιστημίου».

Οι γονείς του είναι και οι δύο καθηγητές στην Ελλάδα. «Είναι δύο από τους δημοσίους υπαλλήλους που τους βρίζουν όλοι τώρα στην Ελλάδα, αλλά εγώ θυμάμαι ότι δεν αφιέρωναν σχεδόν καθόλου χρόνο σε μένα και στον αδελφό μου, επειδή πάντα έφερναν δουλειά και στο σπίτι». Τον συναντήσαμε στη Βοστώνη, δίπλα στο ΜΙΤ, σε ένα καφέ που μας πρότεινε. «Πηγαίνουμε εκεί επειδή στο ΜΙΤ έχει χάλια καφέ». Λαμπερό μυαλό, λαμπερή προσωπικότητα, λαμπερές απόψεις.

Τώρα που είστε σε μια απόσταση, ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο βασικό πρόβλημα στα ελληνικά ΑΕΙ;

«Η οικογενειοκρατία, η οποία στην Ελλάδα εκφράζεται και όταν βλέπεις πατεράδες και τα παιδιά τους ή τα ανίψια τους να κρατούν μια έδρα επί χρόνια, αλλά και όταν ένας τελειόφοιτος κάνει το διδακτορικό του σε κάποιον καθηγητή και τελικά γίνεται και ο ίδιος καθηγητής σε αυτή την έδρα. Οταν τελειώνεις το διδακτορικό σου στο Πολυτεχνείο ή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δεν νοείται να διαδέχεσαι τον καθηγητή στον οποίο έκανες το διδακτορικό σου. Αν αυτός ο καθηγητής έχει κάτι να προσφέρει στην παγκόσμια σφαίρα της γνώσης, τότε θα σε εκπαιδεύσει και θα σε στείλει κάπου αλλού, για να μεταλαμπαδεύσεις τη γνώση την οποία εκείνος έχει. Η γνώση είναι σαν τον αέρα, πρέπει να κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα, από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο, από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο· αλλιώς, αν μείνει περιορισμένη κάπου, γίνεται μούχλα».

Δηλαδή τον καθηγητή στον οποίο εσείς κάνατε το διδακτορικό σας, ποιος θα τον διαδεχθεί;

«Σίγουρα κάποιος άλλος! Εγώ έκανα το διδακτορικό μου στο Μπέρκλεϊ και ήρθα στο MIT να γίνω καθηγητής· δεν έμεινα εκεί».

Αν παραμένατε στο Μπέρκλεϊ, αυτό τι θα έδειχνε;

«Δεν θα έδειχνε τίποτε, διότι κάθε κανόνας έχει τις εξαιρέσεις του. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες αν ο απόφοιτος έχει κάτι να συμπληρώσει στο πανεπιστήμιο στο οποίο εκπαιδεύτηκε, μπορεί να παραμείνει. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε πρέπει να φύγει και να πάει σε κάποιο άλλο εκπαιδευτικό ίδρυμα για να μεταφέρει εκεί τις καινούργιες αυτές γνώσεις και ιδέες. Στις ΗΠΑ, αν είχαμε τα πανεπιστήμια της Δυτικής Ακτής να εκπαιδεύουν τους δικούς τους επιστήμονες και να παραμένουν εκεί και από την άλλη είχαμε και αυτά της Ανατολικής Ακτής να κάνουν το ίδιο, τότε δεν θα υπήρχε επικοινωνία, δεν θα υπήρχε “σύγκρουση”, άρα ούτε και πρόοδος».

Ακούγεται τόσο λογικό αυτό και τόσο «φιλικό» προς τη γνώση και την επιστήμη.

«Στο Πολυτεχνείο, ας πούμε, νομίζω ότι η εμπειρία μου ως φοιτητή και οι γνώσεις οι οποίες θα είχα πάρει θα ήταν πενταπλάσιες αν οι καθηγητές που είχα – και οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, είναι κόπια ο ένας του άλλου – ήταν όλοι από διαφορετική επιστημονική σχολή. Στα ελληνικά πανεπιστήμια έγινε το εξής: Κάποτε ήρθαν από το εξωτερικό κάποιοι μεγαλοκαθηγητές, οι οποίοι εκπαίδευσαν μερικούς φοιτητές και τους έκαναν καθηγητές. Ετσι ο κάθε καθηγητής έφτιαχνε μέσα στα τμήματα μια δική του “αυλή”, η οποία νεμόταν την εξουσία του τμήματος».

Χρησιμοποιώντας έναν μαθηματικό όρο, ποια θεωρείτε ότι είναι η βασική λαθεμένη υπόθεση από την οποία ξεκινήσαμε οι Ελληνες για τον εαυτό μας και έτσι, αναπόφευκτα, καταλήξαμε σε λάθος αποτέλεσμα πολιτισμικά και κοινωνικά;

«Δεν θέλω να είμαι σκληρός. Να σας πω ποια είναι η λάθος υπόθεση που εγώ έκανα όταν μεγάλωνα στην Ελλάδα: ότι όλοι γύρω μου είναι τίμιοι και ότι αυτό που έλεγαν το εννοούσαν».

Τον γρίφο της Ελλάδας μπορείτε να τον λύσετε;

«Είναι άλυτος! Οχι, αστειεύομαι. Οπως σε όλα τα πράγματα, υπάρχουν μικροκανόνες, οι οποίοι όμως καθορίζουν τα μακροσκοπικά θέματα. Νομίζω ότι οι Ελληνες είμαστε σε μια φάση όπου λέμε ότι φταίει η κακή μας τύχη, ενώ εμείς είμαστε φτιαγμένοι για τα ωραία και τα μεγάλα. Παράλληλα, ο ένας κοροϊδεύει τον άλλον, και ο ένας προσπαθεί να κλέψει τον άλλον με οποιονδήποτε τρόπο. Οταν δεν είσαι τίμιος απέναντι στον συνάνθρωπό σου, όταν ο ένας προσπαθεί να υπονομεύσει και να κλέψει τον άλλον, τότε αυτό θέτει τα θεμέλια για να συμβεί ό,τι συνέβη. Νομίζω είμαστε άξιοι αυτών που παθαίνουμε. Επίσης, έχουμε και αυτόν τον μύθο ότι οι Ελληνες είμαστε ντόμπροι».

Στην επίλυση ενός προβλήματος παίζει ρόλο και αυτός που προσπαθεί να το επιλύσει. Ας πούμε τώρα, με τον Λουκά Παπαδήμο πρωθυπουργό, πώς τα βλέπετε τα πράγματα;

«Οπως σε όλα τα άλυτα θέματα, έτσι και σε αυτό, πρέπει πρώτα να καταλάβεις ποιο είναι το λάθος. Αν ο Παπαδήμος καταλάβει ποιο είναι το λάθος στη δομή της ελληνικής κοινωνίας και της οικονομίας, τότε θα έχει κάνει το πρώτο μεγάλο βήμα για την επίλυση του προβλήματος».

Ναι, αλλά ένας πολιτικός μπορεί να καταλαβαίνει πολύ καλά ποιο είναι το λάθος και απλώς να μην κάνει τίποτε για να το λύσει, για άλλους λόγους.

«Σωστά. Αυτές είναι παραδοξότητες κυρίως του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Οταν βλέπεις το λάθος επί χρόνια και δεν το διορθώνεις, τότε η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά».

Την ημέρα που βραβευτήκατε επειδή βρήκατε τη λύση στο «γρίφο του Νας», στο κοινό βρισκόταν και ο ίδιος ο Νας. Βλέποντάς τον, σκεφτήκατε καθόλου ότι η ζωή είναι τελικά ένα παιχνίδι;

«Δεν είχα την παραμικρή ιδέα, δεν το περίμενα ότι ο Νας, στην ηλικία των 83 χρόνων, ένας ηλικιωμένος και καταξιωμένος επιστήμονας, θα γνώριζε ότι πρόκειται να μιλήσω για την εργασία του και θα ερχόταν στο συνέδριο. Μάλιστα, είχα ήδη αρχίσει να μιλάω δύο λεπτά και μπήκε καθυστερημένα».

Τον είδατε και ξαφνιαστήκατε; Τι σκεφτήκατε;

«Δεν κόμπλαρα, αν το θέτετε έτσι. Αυτά τα έχω ξεπεράσει. Είναι παιδικές αρρώστιες. Αυτό που σκέφτηκα είναι ότι, να, κλείνει ένας κύκλος. Συνέχισα την ομιλία μου, η οποία άλλωστε έχει μια άλλη μικρή ιστορία πίσω της».

Μπορείτε να μας την πείτε;

«Την τελευταία φορά που είχα δει την ταινία με θέμα τη ζωή του, το “Ενας υπέροχος άνθρωπος”, ήμουν μαθητής λυκείου, και φυσικά τότε δεν είχα ιδέα ούτε καν τι κλάδο θα ακολουθούσα στις σπουδές μου. Καθόμουν στο δωμάτιο του ξενοδοχείου στο Σικάγο, όπου επρόκειτο να γίνει η βράβευση, γράφοντας την ομιλία. Προσπαθούσα να την κάνω κατανοητή στους επιστήμονες οι οποίοι θα ήταν στο κοινό και τότε συνέβη κάτι εκπληκτικά συμπτωματικό. Είχα την τηλεόραση ανοιχτή απλώς για να ακούω κάποιον ήχο και έπειτα από ώρα αντιλαμβάνομαι ότι έδειχνε το “Ενας υπέροχος άνθρωπος”».

Αυτό πώς εξηγείται από ένα μαθηματικό μυαλό όπως το δικό σας;

«Νομίζω ότι ο κόσμος μας έχει απλές εξηγήσεις και δεν θέλω να στραφούμε στη μεταφυσική. Αυτή η τρελή σύμπτωση είναι πολύ τρελή για να είναι σύμπτωση. Απλώς θα υπάρχει κάποια απλή εξήγηση την οποία δεν γνωρίζω και, για να είμαι ειλικρινής, προτιμώ η απάντηση να μείνει ένας γρίφος».

Η λύση του γρίφου του Νας αποτελούσε αντικείμενο του πόθου για εσάς. Νιώσατε αυτή τη μελαγχολία που μας πιάνει συνήθως αφού κατακτήσουμε κάτι που θέλουμε πάρα πολύ;

«Αυτό συμβαίνει συνεχώς στη ζωή μου. Είναι μέρος της δουλειάς μου. Προσπαθώ να λύσω ένα πρόβλημα, το οποίο αρχικά δεν καταλαβαίνω, και το σκέφτομαι τόσο πολύ που δεν μπορώ να κοιμηθώ. Σιγά σιγά αρχίζω να το καταλαβαίνω και, όταν τελικά το λύσω, για μία μέρα πετάω στα σύννεφα, αλλά μετά με πιάνει μια κατάσταση μπλουζ. Το μπλουζ της κατάκτησης».

Μετά τη λύση του, ποιο νέο ερώτημα προέκυψε;

«Η εργασία που κάναμε δείχνει ότι τα μαθηματικά εργαλεία του τελευταίου αιώνα δεν είναι επαρκή για να εξηγήσουν τα οικονομικά συστήματα στα οποία ζούμε και στα οποία αλληλεπιδρούμε. Δηλαδή δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις υπάρχουσες οικονομικές θεωρίες για να κάνουμε προβλέψεις για ένα οικονομικό σύστημα του σήμερα. Για αυτά που συμβαίνουν τώρα χρειάζεται κάτι καινούργιο. Αρα το θέμα είναι να βρούμε μια μαθηματική θεωρία, η οποία να μπορεί από τις παραμέτρους του οικονομικού συστήματος, όπως ο φυσικός πλούτος, ο πληθυσμός, το εκπαιδευτικό σύστημα κτλ., να προβλέψει τι θα συμβαίνει. Προσπαθούμε να κάνουμε μέσα από τα μαθηματικά μια πρόβλεψη η οποία να λέει ότι “δεδομένων αυτών των συνθηκών, προβλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η ανεργία θα είναι σε αυτό το επίπεδο ή τα προϊόντα θα έχουν αυτές τις τιμές”».

Πρακτικά πώς θα βοηθηθεί ο κάθε πολίτης αν βρεθεί αυτή η θεωρία;

«Ο καθένας από εμάς είναι ένα κινούμενο λάπτοπ το οποίο παίρνει ερεθίσματα, κάνει υπολογισμούς και αναπροσαρμόζει τη στρατηγική του. Ο ατομικός υπολογισμός μας, για να έρθει σε πέρας γρήγορα, θα πρέπει να έχει καλά υπολογιστικά στοιχεία, καλές πληροφορίες. Σε αυτό ακριβώς θα βοηθήσει».

Πόσοι άνθρωποι εργάζονται πάνω σε αυτό;

«Πολλοί. Σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι».

Εσείς νιώθετε ότι είστε κοντά;

«Προς το παρόν όχι. Υπάρχουν αυτές οι λύσεις, αλλά δεν θα είναι τόσο κομψές όσο οι ήδη υπάρχουσες».

Με τη λέξη «κομψές» τι εννοείτε;

«Να το πω απλά. Ο Νας πήρε το Νομπέλ Οικονομικών Επιστημών για ένα σημείωμα το οποίο είχε την έκταση μιας σελίδας».

Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιος γρίφος ο οποίος μένει αιώνια άλυτος; «Ναι, ξέρουμε ότι υπάρχουν κάποιοι γρίφοι οι οποίοι εγγενώς δεν έχουν απάντηση, αλλά δεν ξέρουμε ποιοι είναι και δεν θα τους μάθουμε ποτέ, διότι κάποιοι θα προσπαθούν να τους λύσουν και άρα θα εκκρεμεί η πιθανότητα της απάντησής τους. Το βιβλίο “Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ” περιστρέφεται γύρω από την ιδέα ότι ένας μαθηματικός μπορεί να αφιερώσει όλη του τη ζωή στην απόδειξη ενός θεωρήματος, πράγμα που εγγενώς μπορεί να μην είναι δυνατό. Μπορεί δηλαδή να είναι αληθές και να μην καταφέρεις ποτέ να βρεις αντιπαράδειγμα».

Αν δουλεύει κάποιος επί χρόνια για κάτι ανάλογο και τελικά δεν βγάλει άκρη, πώς μπορεί να είναι αυτό το συναίσθημα;

«Θεωρώ ότι το ταξίδι προς την απάντηση είναι το πιο σημαντικό και όχι η λύση αυτή καθαυτή. Δείτε τον τετραγωνισμό του κύκλου, για παράδειγμα. Ο Αρχιμήδης, ο οποίος θεωρείται μαζί με τον Γκάους ο σημαντικότερος μαθηματικός όλων των εποχών, προσπαθούσε να λύσει αυτό το πρόβλημα και δεν τα κατάφερε. Εμεινε ανοιχτό ως τον 19ο αιώνα, οπότε και λύθηκε. Κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί γιατί μας ενδιαφέρει τόσο πολύ η λύση του. Απλώς τα μαθηματικά τα οποία χρειάστηκαν για να λυθεί το πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου είναι πλέον πάρα πολύ σημαντικά».

Είναι κάπου χρήσιμα στην καθημερινότητά μας;

«Χρησιμοποιούνται πολύ στην πληροφορική. Σε αυτό το σημείο να τονίσω ότι ο Αρχιμήδης δεν θα μπορούσε ποτέ να προβλέψει ότι η απάντηση αυτού του γρίφου θα είχε τόσο μεγάλη μαθηματική σημασία. Οταν έθετε αυτό το πρόβλημα πριν από 20 αιώνες και κάτι, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ο πολιτισμός μας σήμερα θα έχει αυτή τη μορφή και ότι τα μαθηματικά που θα απαιτούνταν για τη λύση του θα μας ήταν τόσο χρήσιμα σήμερα».

Αν με έναν τρόπο μαγικό ο Αρχιμήδης είχε βρει τη λύση εκείνη την εποχή, αυτό θα σήμαινε ότι θα άλλαζε ολόκληρος ο τότε πολιτισμός; «Ακριβώς».

Ισως και να μπορούσε να έχει προβλέψει πώς θα ήταν ο πολιτισμός αιώνες μετά;

«Οχι. Αν είχε καταφέρει να τετραγωνίσει τον κύκλο εκείνη την εποχή, αυτό θα σήμαινε μια διαφορετική ροή στην Ιστορία και άρα ο κόσμος σήμερα θα είχε διαφορετική μορφή, την οποία αντίστοιχα δεν θα μπορούσε να προβλέψει τότε. Ούτε εμείς ξέρουμε πώς θα ήταν ο κόσμος μας σήμερα».

Πολύ εντυπωσιακό. Μοιάζουν, όμως, να έχουν μια εξηγήσιμη συνέχεια όλα αυτά.

«Ακριβώς. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η επιστήμη είναι δυναμική. Ποτέ δεν ξέρουμε αν η θεωρία μας είναι σωστή ή, ακόμη, μπορεί να είναι σωστή στο να εξηγήσει κάποια πράγματα και ανεπαρκής στο να εξηγήσει κάποια άλλα. Είναι πολύ χαρακτηριστικό αυτό που συνέβη στην περίπτωση της φυσικής. Ενας από τους πρώτους που πρότειναν κάποια θεωρία ήταν ο Νεύτωνας. Η Νευτώνεια Μηχανική λειτούργησε μια χαρά, βοήθησε τον άνθρωπο να κατασκευάσει μηχανές και ήταν σε γενική ισχύ ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Τότε ήρθε ο Αϊνστάιν, ο οποίος είπε ότι “η θεωρία αυτή είναι μια χαρά, αλλά σε υψηλές ταχύτητες δεν δουλεύει καθόλου και είναι ανεπαρκής”. Τελικά, έπειτα από πολύ καιρό, διατύπωσε τη γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Στη συνέχεια ήρθαν οι κβαντομηχανικοί, οι οποίοι είπαν “ωραία η θεωρία του Αϊνστάιν, αλλά δυστυχώς σε αυτή την επιπλέον περίπτωση δεν ισχύει” και έκαναν μια πρόταση η οποία δουλεύει καλύτερα».

Η τύχη παίζει κάποιον ρόλο σε όλα αυτά;

«Θεωρώ πως σε ό,τι και να κάνεις υπάρχει ο παράγων τύχη, αλλά είναι ένα μικρό ποσοστό. Αυτά τα οποία μετρούν κυρίως είναι η όλη κουλτούρα που έχεις και όλη η εκπαίδευσή σου από τότε που ήσουν παιδί ως τη στιγμή που βρίσκεσαι να λύσεις αυτό που προσπαθείς να λύσεις. Ενα κομμάτι της απόδειξής μου για τον γρίφο του Νας κάθησα και το σκέφτηκα σπίτι μου, όταν είχε κρασάρει ο υπολογιστής μου, και περίμενα να ανοίξει. Ενώ, λοιπόν, ο υπολογιστής έπαιρνε πολλή ώρα να ξεκινήσει, εγώ απέδειξα ένα κομμάτι του θεωρήματος. Αν δεν είχε συμβεί αυτό, θα δούλευα στον υπολογιστή μου και όταν αργότερα θα καθόμουν να σκεφτώ τον γρίφο του Νας μπορεί το μυαλό μου να ήταν σε άλλη κατάσταση και να μην προχωρούσε το θέμα. Μετράει η τύχη, όπως το να βρεθείς στο κατάλληλο περιβάλλον, στην κατάλληλη στιγμή, με τους σωστούς ανθρώπους, αλλά η γενικότερη κουλτούρα είναι η πιο σημαντική».

Η Ελλάδα νιώθετε ότι σας βοήθησε κάπου;

«Είναι πολύπλοκη η απάντηση, αλλά η Ελλάδα με βοηθάει ως έμπνευση. Ζούμε σε μία από τις πιο όμορφες χώρες του κόσμου, είναι έμπνευση η Ελλάδα. Εγώ είμαι από την Κρήτη. Η κρητική ψυχή είναι επίσης έμπνευση για εμένα. Αλλά και τα κακά του ελληνικού συστήματος, αν τα αντιστρέψεις, σε βοηθούν. Οταν ήμουν φοιτητής στην Ελλάδα, βρισκόμουν σε μια διαρκή αγωνία να ανακαλύψω μόνος μου τη γνώση και φανταστείτε ότι τότε το Internet μόλις που είχε αρχίσει να διαδίδεται. Σήμερα, ακόμη και αν βρισκόμουν σε ένα χωριό στην Ελλάδα, αν με ενδιέφερε κάτι, θα είχα τη δυνατότητα να παρακολουθήσω τα ανάλογα μαθήματα στο MIT, αφού αναρτούμε όλο το εκπαιδευτικό υλικό στο Internet για να το χρησιμοποιήσει όποιος θέλει στον κόσμο. Μπορεί να είσαι φοιτητής στην Ελλάδα και να παρακολουθείς δωρεάν. Λέγεται OpenCourseWare. Μπορούν οι φοιτητές στα ελληνικά πανεπιστήμια, όταν γίνονται καταλήψεις, να παίρνουν μέσω Διαδικτύου μαθήματα από το MIT».

Οι καταλήψεις στα ελληνικά πανεπιστήμια πώς σας φαίνονται;

«Ως γενική θέση είμαι υπέρ του να γίνεται κατάληψη όταν αποφασίζεται από την πλειοψηφία των φοιτητών, πράγμα το οποίο, όμως, δεν συμβαίνει στην Ελλάδα. Είμαι κατά των καταλήψεων οι οποίες αποφασίζονται από ένα πολύ μικρό ποσοστό των φοιτητών ενός τμήματος. Υπάρχει ένα 5% των φοιτητών οι οποίοι στις συνελεύσεις των τμημάτων παίρνουν τις αποφάσεις και τραμπουκίζουν τους άλλους φοιτητές. Εγώ υπέφερα από τις καταλήψεις στην εποχή μου. Τις χρονιές 1999 με 2004, από τις τέσσερις εξεταστικές του καλοκαιριού χάσαμε τις δύο».

Τότε πήρατε την απόφαση να φύγετε;

«Οχι. Το είχα αποφασίσει πιο νωρίς, στο δεύτερο έτος. Ηθελα να πάω στο εξωτερικό, να κάνω πρακτική εξάσκηση μέσα από ένα πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχει το Πολυτεχνείο και σε φέρνει σε επαφή με εταιρείες που θέλουν να πάρουν φοιτητές να δουλέψουν το καλοκαίρι. Ηθελα να πάω σε μια εταιρεία στην Ιρλανδία, η οποία πήγαινε καλά τότε ως οικονομία, και κάποια στιγμή μού ζήτησαν να τους πω ημερομηνίες. Δεν είχα, όμως, την παραμικρή ιδέα πότε θα τελείωνε η εξεταστική. Εκεί θύμωσα, επειδή κατάλαβα ότι στην Ελλάδα είναι τελείως αβέβαια όλα».

Πώς γίνεται οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις που έχουν γίνει στην Ιστορία να είναι από πολύ νεαρά άτομα;

«Το να είσαι νεαρός βοηθά στο να ανατρέψεις μια παγιωμένη θεωρία, επειδή είσαι πιο κριτικός απέναντι σε αυτά που δίνονται ως “πατροπαράδοτες” αλήθειες. Επίσης, έχεις περισσότερο χρόνο και έχεις και πιο φρέσκο μυαλό. Δεν θεωρώ, πάντως, ότι η ηλικία αυτή καθαυτή σε βοηθάει να κάνεις κάποια ανακάλυψη, σκέψου ότι εμείς είμαστε τρεις άνθρωποι, ο Χρίστος (Παπαδημητρίου), ο Πολ (Γκόλντμπεργκ) και εγώ, οι οποίοι είμαστε σε τρεις πολύ διαφορετικές ηλικίες».

Οταν λύσατε αυτόν τον γρίφο, ήταν μια στιγμή όπου είπατε «αυτό ήταν, τέλειωσε» ή έγινε κάπως αλλιώς;

«Ηταν ένας μήνας που ξέραμε ότι κάθε βήμα μας ήταν επιτυχές. Εφόσον είδαμε το πρόβλημα από τη σωστή πλευρά, ξέραμε ότι αυτή είναι η αλήθεια που διέπει το Σύμπαν και ξέραμε ότι κάθε κίνησή μας ήταν σωστή. Υπήρχε μια στιγμή από εκεί και πέρα όπου ξέραμε ότι θα το λύσουμε. Ημασταν μαζί με τον Χρίστο και, όταν το βρήκαμε, είπαμε “αυτό πρέπει να είναι”. Νιώσαμε το απόλυτο δέος για αυτό που μπορεί να συμβεί και μια αγωνία για το αν πράγματι ο “θεός των μαθηματικών” θα είναι μαζί μας».

Την ηδονή αυτής της στιγμής με τι θα μπορούσατε να την παρομοιάσετε;

«Φαντάζομαι ότι, αν πιστεύεις στον Θεό, είναι ίσως η ηδονή την οποία έχεις όταν έρχεσαι σε επαφή με το θείο. Πιστεύω στον θεό των μαθηματικών και εγώ ήρθα σε επαφή με μια αρμονία στο Σύμπαν. Είναι μια ομορφιά».

Μπορείτε να το παραλληλίσετε με ένα πιο καθημερινό συναίσθημα, ώστε να μπορούμε να το αντιληφθούμε και εμείς;

«Εγώ πάντα όταν βλέπω το ηλιοβασίλεμα νιώθω δέος. Το έχω δει άπειρες φορές και δεν μπορεί να χωρέσει στο μυαλό μου η ομορφιά που βλέπω. Είναι το ίδιο συναίσθημα, αλλά με διαφορετικό τρόπο, επειδή είναι δική σου “γέννα”».

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜagazino στις 20 Νοεμβρίου 2011.

Μέρω Κεσεσίογλου

 Η Μέρω Κεσεσίογλου, η γυναίκα που εγκατέστησε την Ελληνική σημαία στα βάθη της Αφρικής γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κων/πολη, σπούδασε στην Γενεύη και μετά το πέρας των σπουδών της εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελλάδα . "Πολίτης του Κόσμου" λοιπόν εξ' ορισμού. Πολύ νωρίς αισθάνθηκε την ίδια κλίση που έκανε τον πατέρα της γνωστό ευεργέτη στην Κων/πολη και τα Ιεροσόλυμα.

Το 1978 σαν εθελόντρια των Ηνωμένων Εθνών, επισκέπτεται την Δυτική Αφρική. Νιώθει να δονείται κυριολεκτικά βλέποντας τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν στην περιοχή και γυρίζει αποφασισμένη να βοηθήσει με κάθε τρόπο στην βελτίωση της ζωής των κατοίκων της περιοχής.

Το 1980, επισκέπτεται την Ακτή Ελεφαντοστού με τεράστιες ποσότητες φαρμακευτικού υλικού, με προορισμό το λεπροκομείο του BINGERVILLE, όπου χρηματοδοτεί το χτίσιμο αίθουσας ψυχαγωγίας και κινηματογράφου του λεπροκομείου και εξοπλίζει πιρόγες με μηχανές για να ψαρεύουν οι λεπροί.

Το 1983, πραγματοποιεί τέσσερις αποστολές στην πόλη TOUBA με φάρμακα, εξοπλίζει το πρώτο οδοντιατρείο και εγκαινιάζει μια πτέρυγα στο τοπικό νοσοκομείο με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ, όπου μέχρι σήμερα κυματίζει εκεί η Ελληνική σημαία.

Το 1985, επισκέπτεται την πόλη GRAND BASSAM με άφθονο φαρμακευτικό υλικό, όπου υιοθετεί το τοπικό ορφανοτροφείο εξοπλίζει τους κοιτώνες, του οποίου καλύπτει έκτοτε όλες τις ανάγκες και κάθε χρόνο φιλοξενεί τους 50 καλύτερους μαθητές στην Ελλάδα, την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών. Το ορφανοτροφείο φέρει το όνομα ΕΛΛΑΣ.

Το 1986, διοργανώνει την πρώτη Ελληνική εβδομάδα στο ABIDJAN.

Το 1987, η Ακτή Ελεφαντοστού, τιμά την δράση της και την διορίζει Πρόξενο της χώρας τους στην Ελλάδα.

Το 1989 την βρίσκει στο KOUASSI DATEKRO, όπου υιοθετεί και εξοπλίζει το τοπικό νοσοκομείο, δωρίζει ένα τρακτέρ, μία αντλία νερού και υλοποιεί το πρώτο αγροτικό πρόγραμμα ανάπτυξης, με την βοήθεια του Ελληνικού Υπουργείου Γεωργίας, όπου απασχολεί 70 αγρότισσες που κατάφεραν να αυξήσουν το μηνιαίο εισόδημά τους σε 80 Ευρώ.

Το 1991, ο λαός της Ακτής Ελεφαντοστού, εκδηλώνοντας έμπρακτα την λατρεία του, την ανακηρύσσει φύλαρχος της φυλής BINI.Το 1992, επισκέπτεται την πόλη ODIENNE και ιδρύει το πρώτο μαιευτήριο, το εξοπλίζει και ταυτόχρονα, δωρίζει τον εξοπλισμό ενός οδοντιατρείου. Επίσης, υλοποιεί ένα αγροτικό πρόγραμμα ανάπτυξης με 100 αγρότισσες, με προοπτική την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματός τους.

Το 1994, έτος σταθμός, αρχίζει ένα γιγάντιο έργο ανάπτυξης σε περισσότερες από 70 περιοχές συγχρόνως. Στην προσπάθειά της, βρίσκει ουσιαστικό συμπαραστάτη και βοηθό, το Ελληνικό Υπουργείο Γεωργίας. Για την τελειοποίηση του προγράμματος προσκαλεί αγρότισσες διάφορων περιοχών στην Ελλάδα, για να εκπαιδευτούν στα Κέντρα Γεωργικών Εφαρμογών. Τώρα, το αγροτικό πρόγραμμα απασχολεί 3000 αγρότισσες στους 70 συνεταιρισμούς, με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ .

Το 1996, στην περιοχή DAOUKRO, εξοπλίζει ένα χειρουργείο, ένα μαιευτήριο και ένα οδοντιατρείο με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ, όπου κυματίζει η Ελληνική σημαία.

Το 1997, είναι επικεφαλής δύο αποστολών με φάρμακα στην περιοχή του KORHOGO. Την ίδια χρονιά, χαρίζει μια κινητή μονάδα χειρουργείου στην εμπόλεμη RWANDA, την οποία συνοδεύει η ίδια.

Το 1998, έβαλε σε εφαρμογή ένα μεγαλεπήβολο πρόγραμμα για την διάδοση του Ελληνικού Πολιτισμού στην Αφρική. Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος, οργανώθηκε τον Φεβρουάριο του 1998, μία παράσταση με το Λύκειο Ελληνίδων στο Μέγαρο Μουσικής, τα έσοδα της οποίας διατέθηκαν για την ίδρυση της πρώτης Ελληνικής Βιβλιοθήκης στο KOUASSI DATEKRO Την ίδια χρονιά, ίδρυσε το πρώτο Ελληνικό Σχολείο στην πόλη TOUKOUZOU της Ακτής Ελεφαντοστού, όπου φοιτούν 600 παιδιά, μαθαίνοντας Ελληνικά. Οι καλύτεροι μαθητές, επισκέπτονται την Ελλάδα δωρεάν, κατά τη διάρκεια των διακοπών τους.

Το 1999, ιδρύει ένα ειδικό νοσοκομείο με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ, όπου νοσηλεύονται 400 παιδιά που πάσχουν από την επάρατη νόσο "Έλκος του Μπουρουλή", ένα είδος μεταλλαγμένης λέπρας που απονεκρώνει το μυϊκό και νευρικό σύστημα και η μόνη αγωγή που μπορεί να προσφερθεί είναι ο ακρωτηριασμός. Την ίδια χρονιά, έχει στεφθεί με επιτυχία ένα καινούργιο πρόγραμμα ιχθυοκαλλιέργειας σε 50 διαφορετικές περιοχές της χώρας.

Το 2000, ενισχύθηκε η αποθεραπεία 100 λεπρών του λεπροκομείο RAOUL FOLLERO με την προσφορά ειδικών φαρμακευτικών προϊόντων. Στον τεχνολογικό τομέα, ολοκληρώθηκε ο μηχανογραφικός εξοπλισμός του Πανεπιστημίου του ABIDJAN με την τεχνογνωσία και συνεργασία του ΕΟΜΜΕΧ.

Το 2001, σε συνεργασία με το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, υλοποιήθηκε πρόγραμμα εκτροφής κοτόπουλων στις περιοχές που ιδρύθηκαν τα νοσοκομεία με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ, με σκοπό να σιτίζονται οι ασθενείς με πρωτεΐνες. Την ίδια χρονιά, ιδρύει εννέα βιοτεχνίες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Έτσι, τα φρούτα μεταποιούνται σε χυμούς και οι ντομάτες σε τοματοπολτό. Η δράση της κας Μ. Κεσεσίογλου, έχει επεκταθεί σε 12 χώρες της Αφρικής, όπως : Ακτή Ελεφαντοστού, BENIN, GHANA, BURKINA FASSO, Αίγυπτος, TOGO, Λιβερία, Αιθιοπία, Γουινέα, MALI, CHAD, Νιγηρία, RWANDA, όπου εξοπλίστηκαν διάφορα νοσοκομεία και υλοποιήθηκαν προγράμματα ανάπτυξης.

Το 2002, έθεσε τον θεμέλιο λίθο στο DAD ES SALAAM της Τανζανίας, για ένα ορφανοτροφείο, όπου φιλοξενούνται παιδιά που οι γονείς τους πέθαναν από AIDS και αυτά είναι φορείς. Συνολικά, ίδρυσε 9 νοσοκομεία, 2 ορφανοτροφείο, 3 σχολείο, όλα με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ, όπου κυματίζει η Ελληνική σημαία. Εξόπλισε 30 Κέντρα Υγείας και υλοποίησε 70 προγράμματα ανάπτυξης όπου ιδρύθηκαν 70 συνεταιρισμοί με 3000 γυναίκες, οι οποίες πέτυχαν να αυξήσουν το μηνιαίο τους εισόδημα.

Το 2003, αρχίζει το έτος ευαισθητοποίησης του κόσμου για την μάστιγα του αιώνα, το AIDS, όπου διοργανώνει φιλανθρωπικές εκδηλώσεις στις μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου όπως το Λονδίνο, Παρίσι, Μαδρίτη, Κάιρο, Κων/πόλη, Νέα Υόρκη, τα έσοδα των οποίων θα διατεθούν για την αγορά φαρμάκων για τους ασθενείς του ιού HIV AIDS στις χώρες της Αφρικής. Παράλληλα ξεκίνησαν εκπαίδευση 150 νοσηλεύτριες στην Αίγυπτο

Το 2004 ιδρύσαμε ορφανοτροφείο στην Ακτή Ελεφαντοστού με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ –ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ όπου φιλοξενούνται 250 παιδιά των οποίων οι γονείς πέθαναν από ΗIV/AIDS και αυτά είναι φορείς.

Το 2005 εξοπλίσαμε νοσοκομείο στο Benesueif της Αιγύπτου για καρκινοπαθείς ασθενείς.

Το 2006 ιδρύσαμε μία γεωργική σχολή στα σύνορα μεταξύ Γκάνας και Ακτής Εέφαντοστού με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ διά 180 μαθητές όπου εκπαιδεύονται στην ιχθυοκαλλιέργεια , υδατοκαλλιέργεια και την γεωργία. Το 2007 εγκαινιάσαμε δημοτικό σχολείο στην πόλη GUIGLO της Ακτής Ελεφαντοστού όπου έχει ισοπεδωθεί από τον εμφύλιο πόλεμο. Ιδρύσαμε 16 μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων σε διάφορες χώρες της Αφρικής.

1- Εξοπλίσαμε 6 οδοντιατρεία
2- Ιδρύσαμε ένα μαιευτήριο στην Ακτή Ελεφαντοστού όπου τα πρώτα παιδιά ονομάστηκαν Ερμής και Αθηνά.
3- Ιδρύσαμε 60 συνεταιρισμού όπου εργάζονται 3000 γυναίκες
4- Εξοπλίσαμε κέντρο υγείας στην πόλη ΒΙΝGOL στην τουρκία όπου είχε καταστραφεί από τους σεισμούς
5- Νοσηλεύσαμε παιδιά από την Σμύρνη της Τουρκίας που είχαν μολυνθεί από HIV/AIDS από το αίμα που είχαν μεταγγισθεί.

Συνολικά ιδρύσαμε 9 νοσοκομεία, 2 ορφανοτροφεία, ένα μαιευτήριο , 3 σχολεία, μία γεωργική σχολή, 16 μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων και 9 ορνιθοτροφεία.

Επίσης 60 προγράμματα εκπαίδευσης.

Ένα έργο, που άρχισε το 1980 και συνεχίζεται με πυξίδα

"Η φιλανθρωπία δεν έχει σύνορα, διότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να ευτυχεί μόνος του". 

"Θα συνεχίσω την δράση μου έως τον θάνατο"

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Γράφει η Νανά Παλαιτσάκη

Η ζωή της θα μπορούσε να υποστηρίξει ταινία μεγάλου μήκους που να διαθέτει τα πάντα για να γίνει μεγάλη εισπρακτική επιτυχία. Το γονίδιο της προσφοράς μοιάζει να είναι κληρονομικό καθώς ο πατέρας της, Λουκάς Κεσεσίογλου είναι γνωστός ευεργέτης στην Πόλη και τα Ιεροσόλυμα.

ΣΤΙΓΜΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΣΑΝ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ
1. Βλέπει μια γυναίκα να γεννάει το μωρό της, μέσα σε αγρούς στην Αφρική. Το φίδι που παραμόνευε καταβρόχθισε το μωρό ακαριαία ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ Η ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΕΧΤΙΣΕ ΤΟ ΜΑΙΕΥΤΗΡΙΟ!
2. Προσπαθώντας να μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια σε λεπρούς οι πιρόγες εξαιτίας θεομηνίας αναποδογύρισαν στο ποτάμι. Οι ιθαγενείς βοήθησαν να βγουν στην ακτή, αλλά εκεί τους επιτέθηκαν κροκόδειλοι.
3. Νόσησε από μολυσματικές ασθένειες
4. Πιάστηκε όμηρος ανταρτών, με στόχο να πάρουν την ανθρωπιστική βοήθεια.

Από το 1978 επισκέπτεται την Αφρική ως εθελόντρια των Ηνωμένων Εθνών.

Δημιούργησε 9 ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ, 50 ΚΕΝΤΡΑ ΥΓΕΙΑΣ 2 ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΑ, εκ των οποίων ένα για παιδιά που οι γονείς πέθαναν από aids και τα ίδια είναι φορείς, ένα μαιευτήριο όπου τα πρώτα παιδιά που γεννήθηκαν ονομάστηκαν Αθηνά και Ερμής, τέσσερα σχολεία σε ένα εκ των οποίων φοιτούν χίλια παιδιά, μια γεωργική σχολή.

Για τις γυναίκες το 1994 ξεκινάει ένα γιγαντιαίο έργο ανάπτυξης σε περισσότερες από 70 χώρες της Αφρικής. Τρεις χιλιάδες γυναίκες συμμετέχουν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, οι οποίες εκπαιδεύονται από γεωπόνους και αυξάνουν το εισόδημά τους.

<<Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΥΡΑ ΤΗΣ ΡΩ>> η Μέρω Κεσεσίογλου (Πρόεδρος της Οργάνωσης Ελληνική δράση για την Αφρική) έχει κατορθώσει να ΚΥΜΜΑΤΙΖΕΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ σε όλα τα κέντρα παροχής βοήθειας που έχει ιδρύσει με κορυφαίο έργο το σχολείο στο Μάλι με την επωνυμία ΕΛΛΑΣ – ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ.
Ξεκίνησε να προσφέρει ως εθελόντρια, όταν η οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών έψαχνε για εθελοντές οι οποίοι θα ήθελαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε ένα κέντρο λεπρών στην Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής στην πόλη Bangui. Εκείνη την εποχή σπούδαζε κοινωνιολογία στην Γενεύη.

Ερώτηση: Κυρία Κεσεσίογλου, γιατί ένα κορίτσι εύπορης οικογένειας, με σπουδές εξαιρετικές και καλομεγαλωμένο όπως εσείς να παθιαστεί σε ένα τόσο μεγάλο βαθμό, με μια προσπάθεια που αν και τεράστια, μοιάζει <κουκίδα στον ωκεανό> του τεράστιου προβλήματος επιβίωσης που αντιμετωπίζουν οι λαοί εκεί.
Είναι όλα θέμα παιδείας. Έχω γαλουχηθεί από μικρή ηλικία στο πνεύμα της φιλανθρωπίας από την οικογένεια μου. Η δράση μου είναι πράγματι σταγόνα στον ωκεανό αλλά έστω και με μία σταγόνα μπορεί να σωθεί ένας άνθρωπος.
Ερώτηση: Ξέρετε ότι ο πολύς κόσμος όταν ακούνε την λέξη <φιλάνθρωπος> γίνονται καχύποπτοι καθώς νομίζουν ότι το κίνητρο σε μεγάλο βαθμό είναι η προσωπική προβολή. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη….
Συμμερίζομαι αυτή την άποψη αλλά αυτό συμβαίνει στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης από τις κυρίες των μεγάλων επιχειρηματιών .Αλλά οι οργανώσεις με τις οποίες συνεργάζομαι κάνουν πραγματική φιλανθρωπία πηγαίνοντας επί τόπου να λύσουν τα προβλήματα των ανύμπορων ανθρώπων.
Ερώτηση: Με δεδομένη την αφοσίωσή σας σε αυτό το έργο, τι χάσατε ως άνθρωπος και γυναίκα, τι κερδίσατε …
Με την αφοσίωση μου σ’αυτό το έργο δεν έχασα αλλά κέρδισα πολλά. Προσγειώθηκα σαν άνθρωπος φιλοσόφησα την ζωή που είναι μάταιη και κυρίως εισέπρξα πολύ μα πάρα πολύ αγάπη.
Ερώτηση: Όταν συναντάτε ανθρώπους στην χώρα μας, οι οποίοι εξαιτίας της κρίσης νοιώθουν και κατάθλιψη και απόγνωση και ανασφάλεια….Οι περισσότεροι τον τελευταίο χρόνο που βλέπουν τα εισοδήματα τους να συρρικνώνονται ζούνε με ψυχοφάρμακα. Τι έχετε να τους πείτε καθώς εσείς έχετε αντιμετωπίσει την απόλυτη εξαθλίωση στις περιοχές που δραστηριοποιείστε;
Πρέπει να δραστηριοποιηθούν σε ανθρωπιστικά έργα και να δουν που υπάρχουν άνθρωποι που τρώνε μια φορά την εβδομάδα ή τον μήνα.Η τρώνε φύλλα από δέντρα μ’αυτά που τρέφονται οι καμήλες.
Και να φιλοσοφήσουν. Διότι τα χρήματα έρχονται και παρέρχονται .Τίποτα δεν μας ανήκει από την ύλη.
Ερώτηση: Πείτε μου την σχέση ευτυχίας και υλικών αγαθών;
Τα υλικά αγαθά φθείρουν την ψυχή .Ενώ η προσφορά γεμίζει την ψυχή με ευτυχία.
Ερώτηση: Τι είναι η Αφρική για σας;
Η Αφρική για μένα είναι η Ιθάκη μου. Μία Ήπειρος μόνο με προβλήματα αλλά οι άνθρωποι γελούν χορεύουν και είναι ευτυχισμένοι

Ερώτηση: Τι απαντάτε σε εκείνους που υποστηρίζουν ότι η φιλανθρωπία είναι ασχολία για εκείνους που είναι πλούσιοι ή αργόσχολοι.
Η φιλανθρωπία στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι πράγματι για ανθρώπους που ψάχνουν να πνίξουν την ανία τους και να δείξουν τα πλούτη τους
Ερώτηση: Πως διαχειριστήκατε τον φόβο και σε ποια περιπέτειά σας τρομάξατε πραγματικά.
Στην δράση μου των 20 ετών δεν φοβήθηκα ποτέ. Διότι πεπρωμένο φυγείν αδύνατον..Και κυρίως δεν φοβάμαι τον θάνατο. Πιστεύω ότι υπάρχει μία δύναμη που προστατεύει ανθρώπους που νοιάζονται για τους άλλους. Πρέπει να ζούμε για τους άλλους. Και τα δικά μας προβλήματα λύνονται μόνα τους ως διά μαγείας.
Κινδύνεψα πολλές φορές από αντάρτες και μάλιστα με κράτησαν όμηρο για 10 μέρες αλλά δεν φοβήθηκα .Αποτέλεσμα να γίνω φίλη με τους αντάρτες και να με προστατεύουν συνεχώς.

Ερώτηση: Σκεφτήκατε ποτέ να τα παρατήσετε;
Θα συνεχίσω την δράση μου έως τον θάνατο

Ερώτηση: Πιο είναι το άμεσο σχέδιο σας;
Τα σχέδια μου είναι να κτίσω όσο και περισσότερα σχολεία .Διότι όλα ξεκινούν από την παιδεία.Κυρίως η εκπαιδευση των κοριτσιών είναι η πιο σημαντική.
Διότι εκπαιδεύοντας ένα κορίτσι εκπαιδεύουμε ένα Έθνος εκπαιδεύοντας ένα αγόρι εκπαιδεύουμε μία μονάδα
Κυρία Κεσεσίογλου σας ευχαριστώ για την παρουσία σας στο mylady.

Και εγώ εσάς!

http://actionafrica.gr/whoiswho_gr.aspx